1. Fanning mohiyati. Fan

18.O`rta asrlar Markaziy Osiyo olimlarning ilmiy bilish va ilmiy bilish usullari haqidagi qarashlari.
Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (780-850 y) Asarlari: “Xind hisobi”,
“Al-Jabr val – muqobala”, “Xorazmning mashhur kishilari”, “Kitob surat al-arz”…
Xorazmiy moddiy dunyoning abadiyligini, uning nihoyatda murakkabligini, doimo o`zgarib, rivojlanib turishini, shu bilan birga olam, inson bilimlarini manbai ekanligini asosladi.
“nol`”ni kashf qildi; 9 belgidan iborat xind raqamini mukammal sanoq tizimiga keltirdi.
Inson aqliy bilish yordamida narsa, hodisalarning mohiyatini, qonuniyatlarini bila olishini isbotladi; insoniyatga algebra fanini tortiq qildi. U kashf etgan “al-jabr” asosida algoritmlar nazariyasi ishlab chiqildi.
Abu Nasr Farobiy (873-950 y) Asarlari: “Ilmlarning kelib chiqishi va tasnifi”, “Mantiqqa kirish kitobi”, “Qonunlar haqida kitob”, “Masalalar manbai”…
Inson hayvonot olamidan “aqliy quvvati” bilan ajralib turadi.
U aql yordamida er-zaminda sodir bo`layotgan hodisalarni bilib oladi, falakiy bilimlarni bilishga kirishadi. Inson o`zining barcha bilimlarini tashqi olam tufayli oladi. U sezgi, idrok, xotira, tasavvur, mantiqiy tafakkur, aql, nutq orqali voqelini bila oladi.


Abu Rayxon Beruniy (973-1048 y) – buyuk qomusiy olim, u fanning ko`p sohalari bilan shug`ullangan. Asarlari: “Qadimiy xalqlardan qolgan yodgorliklar”, “Xindiston”, “Geodeziya”, “Ma`danshunoslik”…
Olim astronomik kuzatishlar orqali Oy va quyoshning tutilishi, ularning erdagi hayotdagi ta`siri va boshqa ko`p ilmiy muammolarni o`rgangan. Olim ilmiy bilish muammolariga e`tibor qaratgan, kuzatuv, sinov-tajriba, aql-farosat tamoyillariga tayangan. Ilmiy bilish insonga Alloh tomonidan berilgan qiziqish, barcha narsalarning mazmun-mohiyatiga etishga intilishdan kelib chiqishi haqida fikr yuritgan.
Абу Али ибн Сино (980-1037) урта аср Марказий Осиёнинг энг машхур файласуфи, комусий алломаси. У умри давомида 450 дан ортик асар яратди. Улар фаннинг турли сохалари — тиббиёт ва фалсафа, мантик, кимё, физика, астрономия, математика, мусикашунослик, адабиёт ва тилшунослик сохапарига багишланган. Унинг “Тиб конунлари” китоби фундаментал асар хисобланади, унда тиббиёт фанлари тараккиётининг кейинги юз йиллар учун асосий йуналишлари олдиндан белгилаб берилган ва бу асар хозирда хам уз ахамияти ва долзарблигини йукотмаган: унда амалий тиббиёт ва фармокология сохаларининг энг мухим усулларига асос солинган. Бу китоб Европада XV асрда чоп этилган дастлабки китоблардан булиб, карийб 500 йил давомида тиббиёт илми шу асар асосида укитиб келинган. Олимнинг асарлари орасида “Тиб конуни”, “Шифо китоби”, “Инсоф китоби”, “Нажот китоби”, “Донишнома” алохнаа эътиборган лойик.