1-dars Kimyoning asosiy tushunchalari

3.1ichki molekulyar vodorod bog’lanish – ko’p funksionalli birikmalar kiradi.
Bularga; o-nitrofenol,o-xlorfenol, 2 va 3 atomli spirtlar, o-ftorbenzoy kislota, solitsil kislota,
DNK va RNK lar, oksil molekulalari, uglevodlar, aminokislotalar.
3.2molekulalararo vododrod bog’lanish – H 2 O, HCl, HF, NH 3 , H 2 S, bir atomli spirtlar, karbon
kislotalar kabi birikmalar kiradi. Bunda bir xil moddalar o`zaro vodorod bog` orqali bog`lansa
gomoassotsiatlar, agar har xil moddalar o`zaro vodorod bog` orqali biriksa geteroassotsiatlar
hosil bo`ladi.
Vodorod bog`lanish xususiyatlari:
1) Bog`lanish energiyasi eng zaif bog` hisoblanadi va elektronlar ishtirokisiz hosil bo`ladi
2) Molekulalararo vodorod bog`lanish bor bo`lgan moddalarning qaynash va suyuqlanish
temperaturalari vodorod bog`lanish mavjud bo`lmagan boshqa moddalarga nisbatan yuqori
bo`ladi.
Metall bog`lanish
Metall bog`lanish – metal kristall panjarasidagi Me +n ionlari va erkin elektronlar(elektron-gaz)
o`rtasidagi tortishuv. Bunga barcha metallar misol bo`ladi(suyuq Hg dan tashqari).
Metall bog`lanish xususiyatlari:
1) Metall kristall panjara hosil qiladi.
2) Qattiq holda ham suyuq holda ham elektr tokini va issiqlikni juda yaxshi o`tkazadi.
3) Suyuqlanish va qaynash temperaturalari juda yuqori
4) Plastik(bolg`anuvchan) va metall yaltiroqligi xos.
5) Erituvchilarda erimaydi.
Kimyoviy bog`lanishning ba`zi xususiyatlari:
1.Kimyoviy bog` uzunligi
2.Kimyoviy bog`lanish energiyasi
3.Bog`lanish burchagi
4.Bog`lanish tartibi
5.Bog` yo`naluvchanligi
6.Bog` to`yinuvchanligi
1.Bog` uzunligi-kimyoviy bog`lanishning hosil bo`lishida ishtirok etgan atomlar yadrolari
orasidagi masofa tushuniladi. Bog` uzunligi r harfi bilan belgilanib, A(nm) da ifodalanadi
Bog` uzunligi quyidagilarga bog`liq:
a)atom radiusi kattalashgan sari bog` uzunligi ortadi.
F-F Cl-Cl Br-Br J-J H-F H-Cl H-Br H-J
bog` uzunligi ortadi bog` uzunligi ortadi
b)atomlar orasidagi bog`lar soni ortgan sari bog` uzunligi kamayadi.
N≡N O=O H-H F-F
Bog*` uzunligi ortadi
c)Oksidlanish darajasi kamaygan sari bog` uzunligi ortadi: SO 2 >SO 3
2.Bog`lanish energiyasi-1 mol molekulani bog`ini uzishga sarflangan energiyaga aytiladi.
Bog` uzunligi ortsa energiyasi kamayadi,bog` uzunligi kamaysa energiya ortadi.
3.Bog`lanish(valent) burchagi-molekudagi kimyoviy bog`lar orasidagi burchak
H 2 O da 104,5° CH 4 da 109,5° ga teng.
4.Bog`lanish tartibi – o`zaro kimyoviy bog` hosil qilgan atomlar orasida hosil bo`lgan
bo`lanishga aytiladi. U birlamchi, ikkilamchi(qo`shbog`), uchlamchi(uch bog`) va ba`zi hollarda
to`rtlamchi bo`lishi mumkin.
5.Bog` to`yinuvchanligi-atomning cheklangan miqdorda bog`lanish hosil qilishi.
Bunda atom barcha valent elektronlarini bog`lanish uchun sarflagan bo`lsa to`yingan bo`ladi.