1-dars Kimyoning asosiy tushunchalari

8-dars. Atom tuzilishi va yadro reaksiyalari.
Atom tarkibida elektronni 1897-yilda Tomson kashf etdi.
Tomson elektronni qahrabo deb atagan va elektronni zaryad miqdorini uni massasiga
nisbatini aniqlagan.
1914-yilda Rezerford protonni aniqlagan.
1932-yilda Chedvik neytronni aniqlagan.
1 ta elektronni massasi 9,1∙10 -31 kg ga teng.
Rezerford- atomning yadro modelini taklif etdi.
Rezerford taribasi:
Tabiy radioaktiv elementlardan ajralib chiqayotgan alfa zarrachalarni metaldan yasalgan
juda yupqa plastinkadan o’tkazadi. Metall plastinkadan alfa nurlarning juda ko’p qismi o’z
yo’nalishini o’zgatirmasdan o’tib ketadi ayrimlari sal yo’nalishini o`zgartiradi.Faqat juda oz
qismi 8 mingtadan bittasi o`z yo`nalishini butunlay o’zgartiradi.
Rezerford o’z tajribalaridan xulosa qilib atomning planetar modelini taklif etdi.
1) Atom markazida musbat zaryadlangan yadro bo’ladi.
2) Yadro atrofida manfiy zaryadlangan elektronlar harakatlanib turadi.
3) Atom yadrosining zaryadi elementning tartib raqamiga teng
4) Yadrodagi protonlar soni elektronlar soniga teng bo’ladi.
Yadroning zichligi ρ=10 17 kg/sm 3
P+n=yadro p+n=nuklon
1913-yilda Mozli element tartib raqami uni yadro zaryadiga tengligini aniqlagan.
Yadrodagi nuklonlarning bog`lanish energiyasini hisoblash E=m∙c 2 formula orqali hisoblanadi.
Nils Bor nazariyasi
1-pastulot. Elektron yadro atrofida ma`lum bir o`zgarmas statsionar orbita bo`ylab
harakatlanadi. Bunda atomdan energiya chiqmaydi va yutilmaydi.
2-pastulot.Elektron yadroga uzoq orbitadan yaqin bo`lgan orbitaga o`tganda atomdan
energiya ajraladi, yaqin orbitadan uzoq orbitaga o`tsa atom energiya yutadi.
1925-yil Lui de Broyl elektron 2xil tabiatga ega ekanligini aniqladi.
1)to`lqin
2)zarracha
Elektronni yadro atrofida bo`lish ehtimoli eng ko`p bo`lgan fazoga orbita deyiladi.