1. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish modellari. Alternativ xarajatlar Boshqaruv qarorlarini qabul qilishga relevantli yondashish

Alternativ xarajatlar

• 
  xom ashyo va materiallar haqi to‘lovi
  
• 
  ish haqi to’lovi
  
• 
  bank krediti foizi to‘lovi
  
• 
  va sh.k.
  

• 
  masalan, xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘ziga tegishli jihozlarni ishlatadi, lekin uning uchun (shartli ravishda) haq to‘lamaydi
  
• 
  agar xo‘jalik yurituvchi subyekt shu jihozni ijaraga berganida daromad olgan bo‘lardi
  

2-§. Relevant tushunchasi. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishga relevantli yondashish

Boshqaruv qarorini ishlab chiqish mavjud muammoni hal etishda mumkin bo‘lgan ikki yoki undan ortiq variantlarni taqqoslash va ulardan eng yaxshisini (optimalini) tanlashdan iboratdir. Rahbariyat uchun har bir alternativ variant uchun zarur axborot bilan ta’minlashni boshqaruv hisobi bo‘yicha buxgalter bajaradi. Ushbu
ma’lumotlar asosida rahbarlar muammoni yechishda amalga oshirsa bo‘ladigan variantlarni baholaydilar.
Buni bajarish uchun ular axborotning katta hajmini to‘plashi shart emas, aks holda ular qaysi alternativ variant biznesga qanday ta’sir etishini aniqlashi murakkab bo‘ladi.
Ko‘p dalillar va ma’lumotlar har bir tahlil etilayotgan alternativ variant bo‘yicha o‘zgarmasligi mumkin.
Masalan, yangi texnologik uskunalar o‘rnatilishi natijasida mehnat sarfini qisqartirish taklifi ko‘rib chiqilayotgan vaqtda, sotish hajmi o‘zgarmaydi.
Yoki boshqacharoq ifoda qiladigan bo‘lsak - harakatning uch ehtimol varianti mavjud bo‘lsa (masalan, uch xil turdagi uskunalar) va sotish hajmi har bir holda bir xil bo‘lganda sotish to‘g‘risidagi ma’lumotlar mazkur qarorni qabul qilishga ta’sir ko‘rsatmaydi.
Undan tashqari, ustiga buxgalter xarajatlarni baholashda o‘zgarmaydigan oldingi ma’lumotlardan foydalanadi. Boshqa tomondan, shu vaqtning o‘zida oldingi, tarixiy ma’lumotlar bo‘lmasada, qabul qilinayotgan qarorlarga sezilarli ta’sir ko‘satadigan, xarajatlarni baholash ko‘zga tashlanadi.
Relevant xarajatlar va daromadlar – bu alternativ variantlar bo‘yicha farq qiluvchi kutilayotgan kelajakdagi xarajat va daromadlardir. Ushbu holatda xarajat va daromadlarni relevantga kiritishning ikkita mezoni ko‘rsatilganini ta’kidlab o‘tmoqchimiz. Birinchidan, faqat kelajak boshqaruv qarorlariga kiradigan, ikkinchidan, variantlar bo‘yicha farq qiluvchi xarajatlar relevant xarajatlarga kirishi mumkin.
Demak, haqiqiy (tarixiy) ma’lumotlar o‘zicha relevant bo‘la olmaydi, ular qaror ishlab chiqilayotganda hech qanday foyda bermaydi hamda alternativ variantlarni muhokama qilayotganda umuman ko‘rib chiqilmasligi ham mumkin. O‘tmishni biz endi o‘zgartira olmaymiz. Kelajak xarajat turlari va miqdorini prognozlash (bashoratlash) uchun asosiy manba sifatida xarajatlar to‘g‘risidagi oldingi ma’lumotlar har holda o‘ta zarur bo‘ladi.

Haqiqiy bo’lgani emas, kelajakda bo‘lishi kutilayotgan daromad va xarajatlar