1-bob. Bob. Innovatsion faoliyatni boshqarishda inson kapitalining nazariy asoslar

1-bob bo’yicha bo’yicha xulosa
Inson kapitali mavzusi, uni shakllantirish muammosi bugungi kunda an’anaviy jamiyatdan zamonaviy jamiyatga, sanoat-xomashyo iqtisodiyot tipidan sanoat-innovatsiya tipiga o’tayotgan mamlakatlar uchun juda dolzarbdir. Inson kapitali mehnat qiluvchi kishilarning oddiy yig’indisi emas. Inson kapitali bu professionalizm, bilimga intilish, axborot ta’minoti, sog’liq, optimizm, tashabbus va mehnatsevarlik kabi tomonlar va xislatlardan yasalgan bir guldasta kabidir. Yuqoridagi ta’riflar, albatta, inson kapitali kabi murakkab jarayonning mohiyatini to’la ifodalashi qiyin.
Bizning fikrimizcha inson kapitalining quyidagi ta’rifini taklif etamiz: Inson kapitali – ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-falsafiy tushuncha (atama) bo’lib, bu shaxsning: fundamental va amaliy bilimi, tajribasi, ko’nikmalari, tabiat va jamiyatdagi voqea, hodisa va jarayonlarga ilmiy-mantiqiy yondashish, ularning innovatsion yechimlarini topishdagi professionallik darajasi, intellektual mulki, moddiy va ma’naviy boyliklar ishlab chiqarish imkoniyatlari, inson va jamiyat taraqqiyotini kafolatlovchi kuch va vositalar majmuining mavjudligi; aqliy mehnati va yuksak innovatsion tafakkuri, uning turmush darajasi va kasbiy karьyerasining oshishi, jamiyatdagi mavqei va o’rnini belgilovchi omil.
Inson kapitalining turlicha ta’rifi va talqinlari bo’lishidan qat’iy nazar, uning tamalini insonda pirovard natijada bilim, saviya, ko’nikma, mahorat kabi o’ziga xos xususiyat va xislatlarni shakllantirgan ta’lim tashkil etishi bugungi kunda barcha biladigan haqiqat. Ta’limsiz hech qanday inson kapitalini shakllantirish, undan foydalanish yoki foyda olish mumkin emas. Shuningdek, bugungi kunda dunyoda ta’lim barcha qit’alar, mamlakatlar, ijtimoiy qatlamlar orasida shu qadar ommalashdiki, endi u har qanday davlat va jamiyatning moddiy va nomoddiy kapitallari qatoridan joy oldi.

2-BOB. INSON KAPITALINI BOShQARIShNING HOZIRGI HOLATINI TAHLIL QILISh
2.1. Inson omilining kapitallashuv va potensiallashuv jarayoni tahlili
Ma’lumki, mamlakat mehnat resurslarining miqdoriy o’zagini inson tashkil etadi va mazkur omilning sifat jihatdan takomillashuvi bevosita mehnat potensialining shakllanishiga sabab bo’ladi. Demak, shaxs omili potensial vujudga kelishining xam miqdoriy, ham sifatiy asosidir. Kishilik jamiyatining taraqqiyoti natijasida iqtisodiy hayotning sub’yekti sifatida odam to’g’risida «ishchi kuchi», «inson omili», «inson kapitali», «inson resurslari» tushunchalari yuzaga keldi. «Omil» iborasi ilmiy-iqtisodiy adabiyotlarda XX asrning 80-yillari o’rtalarida paydo bo’lib, ilmiy-hayotiy muomalada keng foydalanila boshlandi. Ijtimoiy-iqtisodiy mazmuniga ko’ra mazkur atama «resurs»dan farq qilib, unga nisbatan ancha kengroq va chuqurroq ma’noni anglatadi. Inson omili o’zaro bir-biri bilan munosabatda bo’ladigan, turli mavqeni egallagan sinflar va guruhlar tizimidan iborat bo’lib, ularning faoliyati jamiyatning ilg’or rivojlanishini ta’minlaydi. Resurslar omilning ijtimoiy-iqtisodiy tizimlari yig’indisidan tashkil topgan.
Inson omiliga shaxsiy sifatlar va uning faolligini belgilovchi ko’rsatkichlar umumlashmasi sifatida qarash mumkin. Ushbu tushuncha kishining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot jarayonidagi hal qiluvchi rolini ko’rsatadi. Bunda mazkur omil faqat miqdor ko’rsatkichlari, demografik, tarmoq, kasb va malaka tuzilmalari bilan cheklanib qolmasdan, shuningdek, u mehnatga bo’l-gan munosabat darajalarining tashabbuskorlik, tadbirkorlik, qiziqishlar, ehtiyojlar, xulq-atvor usullari bilan ham tavsiflanadi. Omilni to’g’ri yu-naltirish har qanday jamoa yoki jamiyatni boshqarishning tarkibiy qismidir. Biroq mazkur omil boshqaruvning alohida usullarini talab etadi.
Birinchidan, kishi intellekt (aql, idrok, zakovat)ga ega bo’lib, ularning tashqi muhit (boshqaruv)ga reaksiyasi mexanik tarzda emas, balki hissiyotli, anglab yetilgan tarzda amalga oshadi. Demak, jamoa bilan inson o’rtasidagi o’zaro ta’sir ko’rsatish jarayoni ikki tomonlamadir.
Ikkinchidan, kishilar doimiy ravishda takomillashib va rivojlanib bo-rishga qodir. Inson hayoti davomida yoki mehnat jarayonida malaka va kasbiy ko’nikmalarga ega bo’ladi hamda bular o’sib boradi. Shuning uchun ham xodimlarning doimiy ravishda takomillashish va rivojlanishga moyilligi iqtisodiy samaradorlikni oshirishning eng muhim va uzoq davom etadigan manbaidir.
Uchinchidan, moddiy va tabiiy resurslardan farqli o’larok, inson mehnat jarayoniga ongli ravishda, muayyan maqsadlarni ko’zlagan holda kirishadi, ana shularni amalga oshirishda o’zi ishlayotgan korxona yoki tashkilotdan yor-am kutadi. Xodimning, shuningdek, korxona va tashkilotning o’zaro hamkorlikda ishlashidan qanoat hosil qilishi birdamlikni davom ettirishning muhim sharti hisoblanadi.
Inson omili va mehnat resurslari yuqori sifat ko’rsatkichlariga ega bo’lish hamda takomillashuv natijasida kapital ko’rinishiga ega bo’ladi, bu esa, o’z navbatida, mamlakat mehnat potensialining bevosita boyib borishini ta’minlaydi (2.1-rasm).