|
Sabr-qanoat
5.
|
Saxiylik
|
12.
|
Madaniyatlik
|
18.
|
Oliyjanoblik
|
6.
|
Irodalik
|
13.
|
E’tiqod-sadoqat
|
19.
| To’g’riso’zlik |
7.
|
Adolatparvarlik
|
|
|
|
|
II. М Е Ҳ Н А Т Г А М У Н О С А Б А Т
|
1.
|
Mehnatsevarlik
|
6.
| Intizom |
11.
|
Tashkilotchilik
|
2.
|
Malaka
|
7.
|
Puxtalikva sifat
|
12.
| Talabchanlik |
3.
|
Tajriba
|
8.
| Mas’uliyat |
13.
| Faollik |
4.
|
Ishbilarmonlik
|
9.
| Fidoiylik |
14.
|
Bamaslahat ish ko’rish
|
5.
|
Tadbirkorlik
|
10.
|
Tashabbuskorlik
|
15.
|
Huquqini anglagan.
| III. ILM VA KASB-HUNAR |
1.
|
Oliy, o’rta, maxsus kasbiy ilm
|
5.
|
G’oyaviy saviyasini
oshirishga ntiluvchan.
|
9.
|
Izlanuvchanlik
|
2.
|
Qobiliyat va iste’d.
|
6.
|
Maqsadga intiluvchan.
|
10.
|
Ustoz, murabbiy
|
3.
|
Bir necha ilm, kasb va mutaxassislik egasi
|
7.
|
Yangilikka intiluvchanlik
|
|
|
4.
|
Malakaviy saviyasini oshirishga intiluvchan.
|
8.
|
Ilg’or fikrlovchi
|
|
|
IV. IMKONIYaT
|
1.
|
Rag’batlantirilish
|
4.
|
Malaka oshirish va o’qitish
|
7.
|
Oshkoralik va
plyuralizm
|
2.
|
G’amxo’rlik ko’rsatish
|
5.
|
Erkinlik
|
8.
|
Sog’lom raqobatchilik muxiti
|
3.
|
Ishonch bildirish
|
6.
|
Boshqaruvda ishtirok etish
|
9.
|
Ijtimoiy himoyalanganlik
|
Bunda inson fe’l-atvori va faoliyatini tashkil etishda ishtirok etadigan eng zarur va muhim insoniy sifatlar tanlab olindi. Ushbu tuzilma insoniy sifatlar majmuasidan tashkil topib, ularni inson omilini tashkil etuvchi elementlar, deb atashni maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
Sifatlar insonlarda barchasi bir butun majmua sifatida qaror topib, yaxlit bir butunlikni tashkil etishi, insonning to’laqonli faoliyat yuritishini, yoki xulq-atvorini shakllanishini ta’minlaydi. Ularni mehnat jamoasining barchasiga tatbiq etilishi esa, jamoani bir maqsad yo’lida jipslashishga, kuchlarni birlashtirishga, ahloqiy-ma’naviy muhitni sog’lomlashtirishga xizmat qiladi. Korxonani muvaffaqiyatli ishlashiga, unda ishlayotganlarning birgalikdagi faoliyati yuqori darajada samarali bo’lishiga, malakasiga, kasbiy tayyorgarligi va ma’lumot darajasiga, ma’naviy, ma’rifiy, ahloqiy jihatlariga, ishchilarning mehnat, va turmush sharoitiga, moddiy, va ma’naviy ehtiyojlarini qondirishga bog’liq ekanligini ko’rsatib turadi.
Mehnat resurslarining tabiiy sifati insonning mehnat jarayonidagi imkoniyatlariga bevosita ta’sir ko’rsatadi. U odamning ruhiy-fiziologik xususiyatlarini qamrab oladi. Har bir shaxsning tabiiy o’ziga xosligi uning jismoniy potensialida ifodasini topadi. Jismoniy potensial insonning kuchi, chidamliligi, epchilligi, zukkoligi va boshqa biologik hamda ruhiy xususiyatlarini qamrab oladi. Mehnat resurslarining tabiiy sifati insonning salomatligi holati bilan belgilanadi. Jahon sog’liqni saqlash Ustavi (Konstitutsiyasi)ga muvofiq, «Salomatlik insonda faqat kasallik va jismoniy kamchiliklar mavjud emasliginigina emas, shuningdek, uning to’la jismoniy, ruhiy va ijtimoiy bardamligini anglatadi».
Inson kapitali xususida fikr yuritadigan bo’lsak, bu inson omiliga nisbatan torroq doiradagi faoliyat shaklini o’zida ifoda etib, xodimlarni ishlab chiqarishdagi imkoniyati va professional kasb mahoratini belgilashda qo’llaniladi. Bunda u ko’proq xodimning muayyan soha, yo’nalish va funksional kasbi bo’yicha faoliyatini ta’minlab berish bilan o’z vazifasini ado etadi. Ya’ni, xodim o’zi faoliyat yuritayotgan ish o’rnida inson kapitali sifatida ilm, malaka, tajriba va hokazolardan tashkil topadi. Korxonalar faoliyatidan kelib chiqqan holda, inson kapitalining manzarasi shakllantiriladi va rivojlantirib boriladi. Inson kapitali orqali korxonada mehnat unumdorligi, mahsulot sifati, innovatsion-industriyaviy siyosat yuritish va boshqa ishlab chiqarish yutuqlariga erishish imkoni mavjudligi bilan katta ahamiyat kasb etadi. Shu sababdan ham ish joylarida inson kapitalini rivojlantirishga katta e’tibor qaratiladi. Ya’ni xodim muttasil o’z ustida ishlashi, ilm, tajriba va malakasini oshirib borishi lozim bo’ladi. Bir korxonada yuqori inson kapitali qiymatiga ega bo’lgan xodim, ixtisosligi boshqa bo’lgan korxonaga o’tishi bilan uning kapital qiymatida o’zgarish sodir bo’lishi mumkin. Shuning uchun ham bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlangan mamlakatlarda xodimlarning bir korxonada faoliyat yuritishi bir umrga, yoki uzoq muddatga yollanilishi kuzatiladi.
Xodimda o’z kasb-koridan tashqari boshqa imkoniyat va xususiyatlari ham bo’lishi hamda ulardan bevosita ish joyida foydalanishning hojati bo’lmasligi mumkin. Shuning uchun bunday holat inson kapitali doirasidan tashqarida qoladi, lekin inson omilining doirasidan tashqariga chiqib ketolmaydi va shaxsning turli ko’rinishlardagi intellektual mulki yoki imkoniyati sifatida o’zini namoyon qiladi.
Kishining shaxsiy qobiliyatlari (tug’ma yoki orttirilgan) va uni tako-millashtirishga qaratilgan barcha chora-tadbirlar (sog’liqni saqlash, ta’lim olish, kasb-hunar egallash, axborotlarga ega bo’lish) natijasida inson omilining kapitallashuvi ro’y beradi. Mazkur chora-tadbirlar, ya’ni bunda sarflangan pul mablag’lari va qiymatliklar moddiy xarajatlarni tashkil etsa, sarf etilgan vaqt, energiya, kuch-quvvat, aqliy mehnat, intilish va harakatlar, o’qitish-o’rgatish, sabr- bardosh kabilar nomoddiy xarajatlarni tashkil etadi. Bu holatda xarajatlarning har ikkala ko’rinishi ham bir xil ustuvorlikka ega bo’lib, bir-birini to’ldiradi (2.2-rasm).
2.2-rasm. Inson kapitalining shakllanish jarayonini boshqarish
Mamlakatda, korxona va tashkilotlarda yollanib ishlovchi aholi tarkibida ayollarning ulushi ortganligini ko’rish mumkin. Jumladan, mutaxassis sifatida ishlovchi jami xodimlarning 64,3%ini, texnik xodimlarning 57,5%ini, xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning esa 54,9%ini ayollar tashkil etmoqda. Faqat raxbarlik lavozimida ishlayotganlar va ishlab chiqarish xodimlari ulushida erkaklardan ortda qolganliklarini kuzatish mumkin. (2.2-jadval)
2020 yilda korxona va tashkilotlarda yollanib ishlovchi aholi сонининг xodimlar toifalari bo’yicha taqsimlanishi17
Do'stlaringiz bilan baham: |
