1 Bir atomli to`yingan spirtlar Tuzilishi, izomeriyasi va nomenklatirasi Aloxida vakillari Bir atomli to`yingan spirtlar

Spirtlarning olinishi: 1) Spirtlar (metil spirt) CO bilan H₂ dan katalitik sintez qilish (Tq 250 ⁰C, P 7MPa, kat–ZnO va CuO aralashmasi) yo`li bilan olinadi: CO + 2H<sub>2</sub> CH<sub>3</sub>OH
2) Spirtlar (etil spirt) shakarli moddalarni achitqilar ishtirokida bijg`itish yo`li bilan olinadi: C₆H₁₂O₆ 2C₂H₅OH + 2CO₂
3) Neftni krekinglashda olinadigan etilenni gidratlash reaksiyasiga asoslanib olinadi: CH₂=CH₂ C+ HOH ₂H₅OH

Spirtlarning fizikaviy xossalari: Quyi spirtlar–suyuqliklar, uglerod atomlarining soni 12 tadan ko`p bo`lgan yuqori spirtlar–qattiq moddalar. Spirtlarning hammasi suvdan yengil. Ularning molekulyar massalari ortishi bilan suvda eruvchanligi kamayadi. Metil va etil spirtlar suv bilan istalgan nisbatda aralashadi.

Spirtlarning kimyoviy xossalari: 1) Spirtlar kimyoviy reaksiyalarga kirishganida bu bog`lanishlardan biri uziladi. Ikkala bog`lanish ham qutbli bo`lgani uchun ular ionli (geterolitik) mexanizm bo`yicha uzilib, organik anionlar yoki kationlar hosil qiladi:
O RH OR^- + H⁺ RH OR⁺ + OH^-
2) Spirtlar ishqoriy metallar bilan ta`sirlashib alkogolyatlar hosil qiladi, hosil bo`lgan alkogolyatlar suv ta`sirida gidrolizlanadi:
2C<sub>2</sub>H<sub>5</sub> 2COH + 2Na <sub>2</sub>H<sub>5</sub>ONa + H<sub>2</sub>
2C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>ONa + H<sub>2</sub> 2CO <sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH + NaOH
3) Spirtlar KMnO<sub>4</sub>, K<sub>2</sub>Cr<sub>2</sub>O<sub>7</sub> kabi oksidlovchilar ta`sirida hamda katalizatorlar (Pt, Cu) ishtirokida havo kislorodida ancha oson oksidlanadi:
CH₃ CHOH + CuO ₂O + Cu + H₂O
C₂H₅ CHOH + CuO ₃CHO + Cu + H₂O
4) Spirtlar havo kislorodida yonadi: 2CH₃OH + 3O₂ 2CO₂ + 2H₂O
5) Spirtlar vodorod galogenidlar bilan reaksiyaga kirishadi:
C₂H₅ COH + HBr ₂H₅Br + H₂O
6) Spirtlarning muhim xossasi–ularning degidratlanish xususiyatidir. Spirt suvni tortib oluvchi moddalar, masalan kons H₂SO₄ bilan qizdirilganda
(>140 ⁰C) degidratlanadi:
CH₃CH₂ CHOH ₂=CH₂ + H₂O
2CH₃CH₂ COH ₂H₅CO₂H₅ + H₂O