1 Bir atomli to`yingan spirtlar Tuzilishi, izomeriyasi va nomenklatirasi Aloxida vakillari Bir atomli to`yingan spirtlar

Kimyoviy xossalari. Bir atomli spirtlar kimyoviy reaksiyalarga ancha oson kirishadigan moddalar hisoblanadi. Spirtlarning kimyoviy xossalarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:

I. Spirt gidroksilidagi vodorod atomining xossasi.
Spirt molekulasidagi R–O–H bog`i qutblanganligi sababli vodorod atomi qisman musbat, kislorod atomi esa qisman manfiy zaryadlanadi. Shuning hisobiga vodorod atomi harakatchan bo`ladi hamda metallga, radikalga va kislota qoldig`iga oson o`rin almashadi:
O RH OR^– + H⁺
1. Spirtlar ishqoriy metallar bilan ta`sirlashib alkogolyatlar hosil qiladi, hosil bo`lgan alkogolyatlar suv ta`sirida gidrolizlanadi. Masalan:
2R–ONa + H2R–OH + 2Na ₂↑
R–OH + NaOHR–ONa + HOH
2. Gidroksildagi vodorod atomi radikalga almashinishi natijasida oddiy efirlar hosil bo`ladi. Masalan:
R–O–R + HR–OH + HO–R ₂O
3. Gidroksildagi vodorod atomi kislota qoldig`iga almashinishi natijasida murakkab efirlar hosil bo`ladi. Masalan:
R–OH + HO–SO₂ R–O–SO–OH ₂–OH + H₂O
R–O–CO–R + HR–OH + HO–CO–R ₂O

II. Spirt gidroksilining xossalari. Spirtlarning gidroksil guruhi dissotsiyalanmaydi, ion hosil qilmaydi, shuning uchun lakmus qog`ozi rangini o`zgartirmaydi. Biroq gidroksil guruhi ayrim reaksiyalarda harakatchan bo`ladi va almashinish reaksiyalariga kirishadi.
ROH R⁺ + OH^–
1. Spirtlar vodorod galogenidlar, fosfor va oltingugurtning galogenli hosilalari bilan reaksiyaga kirishadi. Masalan,
C₂H₅ COH + HBr ₂H₅Br + H₂O
3C₂H₅OH + PBr₃ 3C₂H₅Br + H₃PO₃
C₂H₅OH + O=SCl₂ C₂H₅Cl + SO₂ + HCl
2. Spirtlarning muhim xossasi–ularning degidratlanish xususiyatidir. Spirtlar suvni tortib oluvchi moddalar, masalan konsentrlangan H₂SO₄ bilan qizdirilganda (>170 ⁰C) degidratlanadi:
CH₃CH₂ CHOH ₂=CH₂ + H₂O
3. Spirtlar suvni tortib oluvchi moddalar, masalan konsentrlangan H₂SO₄ bilan qizdirilganda (>140 ⁰C) degidratlanadi va oddiy efirlar hosil qiladi:
2CH₃CH₂ COH ₂H₅CO₂H₅ + H₂O