1 «Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

Nazorat savollari.

20. 
    Porshenli va maxsus nasoslar.
    

So‘rish, xaydash, porshen, ikki tomonlama, unumdorlik, rotorli, plastinali, vintli, oqimli, propellerli, montajyu, gazlift, erlift.
Поршенли ва бошқа турдаги насослар
Поршенли насосларда суюқлик ҳайдаш трубасига илгариланма-қайта ҳаракат қилувчи механизмлар орқали узатилади. Поршенли насослар воситасида ҳар қандай қовушқоқликдаги суюқликларни узатиш мумкин. Бу насосларда поршень насос қобиғида вертикал ва горизонтал ҳолатда жойлашган бўлиши мумкин. Ишлаш принципига кўра поршенли насослар оддий, икки ва кўп босқичли бўлади.
Поршень суюқликнинг фақат олди томони билан сиқиб чиқарадиган насос оддий бир томонлама ишлайдиган насос дейилади (6.1 - расм).

6.1-расм. Поршенли насос: 1-цилиндр; 6.2-расм. Икки томонлама ишлайдиган
2-поршень; 3-сўриш клапани; 4-ҳайдаш клапани; плунжерли насос: 1,2-сўриш клапанлари;
5-сўриш трубаси; 6- ҳайдаш трубаси; 7-ҳаво 3,4- узатувчи клапанлар; 5-плунжер;
қалпоқчаси 6- сальник.
Агар насос цилиндрда поршеннинг иккала томонидан жойлашган иш камераси бўлса ва поршень улардан суюқликни кетма-кет сиқиб чиқарса, бундай насос икки босқичли ёки икки томонлама ишлайдиган насос дейилади (6.1 - расм). Оддий поршенли насоснинг ишлаш принципини кўриб чиқамиз. Насос поршени сўриш жараёнида ўнгга ҳаракатланганда иш камерасининг хажми катталашади. Ундаги босим камаяди ва камерада сийракланиш ҳосил бўлади. Натижада суюқлик резервуардан сўриш трубаси бўйлаб цилиндрга кўтарилади ҳамда сўриш клапани очилиб насоснинг иш камераси бўшлиғини тўлдиради. Поршеннинг чапга ҳаракатида поршень цилиндр ва иш камераси бўшлиғини тўлдирувчи бўшлиқга босим беради ва уни ҳайдаш клапани орқали узатиш трубасига чиқариб беради.
Суюқликнинг ҳаракат тезлиги ва босимларининг пульсацияланишини тенглаштириш ҳамда суюқликнинг сўриш ва ҳайдаш трубаларида бир меъёрда текис оқишини таъминлаш учун насосга махсус қурилма (ҳаво қалпоқчалари ) ўрнатилади.
Юқори босим ҳосил қилувчи насосларда поршенлар ўрнига цилиндрсимон плунжерлар ишлатилади. Бундай насослар плунжерли насослар дейилади.
Насоснинг иш унумдорлиги. Поршеннинг бир марта бориб, иш вақти бирлиги ичида насос узатиб берган суюқлик миқдори поршенли насоснинг иш унумдорлиги ёки бошқача айтганда узатилиши дейилади. Насоснинг ўртача иш Q унумдорлиги бир секундда ёки соатда тақсимланган хажм бирликларида (л/с, м³с, м³соат) ўлчанади. Бир томонлама ишлайдиган насоснинг иш унумдорлиги қуйидагича аниқланади.
Q=
бу ерда F – поршеннинг кўндаланг кесим юзаси; h -узатиш коэффициенти; S – поршень йўли, n – кривошип шатунли механизмнинг бир минутдаги айланишлар частотаси.
Узатиш коэффициенти суюқликнинг насосдан клапанлар ва бошқа зичмас жойлар орқали сизиб чиқишини, камерага ҳайдалаётган суюқлик билан ҳаво ўтиб, унинг тўлдирилишини камайтиришини хисобга олади. Икки томонлама ишлайдиган насосларда цилиндрда шток бўлгани учун уларнинг хажми бироз камаяди. Насоснинг иш унумдорлиги қуйидагича аниқланади.

Q=

бу ерда f – штокнинг кўндаланг кесим юзаси.
Поршенли насоснинг қуйидаги афзалликларига эга: юқори босим остида ишлаши мумкин, фойдали иш коэффициенти юқори, қовушқоқлиги юқори бўлган ва тез алангаланувчан суюликларни узатиш мумкин.
Шу билан бирга насослар айрим камчиликларга ҳам эга: бир неча клапанларнинг бўлишлиги, унумдорликни юқори эмас суюқликларни бир меъёрда узатмайди.
Ишлаб чикаришда суюқликларни узатиш учун марказдан қочма ва поршенли насослардан ташқари махсус насослар ҳам ишлатилади. Махсус насослар қовушқоқлиги юқори бўлган, жуда ифлосланган, чуқур кудуқдаги суюқликларни узатиш учун қўлланилади. Махсус насослар сифатида роторли, винтли, оқимли, пропеллерли, газлифт, эрлифтлар ва монтежюлар ишлатилади.