1. Animatsiya madaniy dam olish faoliyati sifatida. "Bo'sh vaqt", "dam olish", "rekreatsiya", "turistik faoliyat"

 
4. Muzeylarga ekskursiya
 
Muzey
(yunoncha musion — muzalarga bag
ʻ
ishlangan joy) — tarixiy, 
moddiy va ma
ʼ
naviy yodgorliklarni to
ʻ
plash, saqlash, o
ʻ
rganish va targ
ʻ
ib qilish 
ishlarini amalga oshiruvchi ilmiy, ilmiy-ma
ʼ
rifiy muassasa. Muzey xazinasida, 
asosan, moddiy va tasviriy narsalar, shuningdek, san
ʼ
at asarlari jamlanadi, shu bilan 
birga yozma manbalar (qadimdan hozirgi davrgacha bo
ʻ
lgan tarixiy qimmatga ega 
qo
ʻ
lyozmalar, bosma hujjatlar, kitoblar) saqlanadi. 
Zamonaviy 
muzeylarning 
ko
ʻ
plariga 
tadqiqot 
va 
ta
ʼ
lim-tarbiyaviy 
vazifalarning bir butunligi xos. Muzeyning o
ʻ
ziga xos ilmiy ommaviy va tarbiyaviy 
shakllari — ekspozitsiya va ko
ʻ
rgazmalar. Zamonaviy ilmiy tasnifda muzey tur va 
sohalar bo
ʻ
yicha farqlanadi. Ijtimoiy vazifasiga ko
ʻ
ra ilmiy tadqiqot-ma
ʼ
rifat 
(muzeyning asosiy qismini tashkil etadi, ba
ʼ
zan ular xalq muzeyi, ommaviy muzey 
deb ham ataladi), tadqiqot (ilmiy tadqiqot institutlari qoshida o
ʻ
ziga xos laboratoriya 

---

vazifasini o
ʻ
tovchi) va o
ʻ
quv muzeyiga bo
ʻ
linadi. Sohalar bo
ʻ
yicha tarix, qishloq 
xo
ʻ
jaligi, tabiatshunoslik, san
ʼ
atshunoslik, adabiyot, texnikaga oid va boshqa 
muzeylarga bo
ʻ
linadi. Shuningdek, muzeyning memorial muzeylar, majmua 
o
ʻ
lkashunoslik kabi turlari bor.
Muzeylar turizm, jumladan animatsion turizmda katta ahamiyat kasb etadi. 
Ular ilmiy tadqiqiy va tarbiyaviy ishlarni olib boradi: to
ʻ
plamlarni butlaydi va 
o
ʻ
rganadi; ilmiy hujjatlarni tayyorlaydi, muzey ashyolarini saqlash va ta
ʼ
mirlash 
tartibini yaratadi, monografiya, katalog, yo
ʻ
l-ko
ʻ
rsatkichlar nashr etadi; zamonaviy 
muzeyshunoslik 
ishlab 
chiqqan 
ilmiy 
usul 
va 
metodologiya 
asosida 
ekspozitsiyalarda ilmiy tashviqotlar olib boradi.
Muzeylarda tashrifchilar bilan ishlashning eng muhim shakli ekskursiyadir.  
Turistlarning ilmiy, madaniy ehtiyojlarni qondiruvchi muzeylarning paydo 
bo
ʻ
lish tarixi uzoq qadimga borib taqaladi. Muzeyning o
ʻ
tmishdoshlari tabiat va 
ijtimoiy hayotdan olingan asl buyumlarni xo
ʻ
jalik maqsadlarida va moddiy boylik 
sifatida emas, balki memorial guvohnoma va estetik qimmatli asl narsalar sifatida 
saqlana boshlagan davrda yuzaga kelgan. Kritdagi Knos saroy xazinasi (miloddan 
avvalgi 16-asr), Vanlar saroyi va ink kohinlarining arxivi (miloddan avvalgi 13—
12-asrlar, Xitoy), Nineviya saroy kutubxonasi va boshqalar shular jumlasidan. 
Yevropada ilmiy vazifalar yuklatilgan muzeyning paydo bo
ʻ
lishi buyuk 
geografik kashfiyotlar amalga oshayotgan davr — Uyg
ʻ
onish davriga to
ʻ
g
ʻ
ri keladi; 
bu davrda xayvonot va o
ʻ
simlik dunyosi namunalari, minerallar, geodeziya va 
astronomiya asboblari, etnografik ahamiyatga ega narsalar jamlangan; tabiiy, ilmiy, 
etnografiya va tarixiybadiiy noyob narsalar jamlangan saroy to
ʻ
plamlari 
(kunstkameralar, myunskabinetlar va boshqa) shuhrat qozongan. Dastlab muzey va 
ular haqidagi dastlabki tavsiflar, shuningdek, muzeyshunoslik haqidagi nazariy 
asarlar ham shu davrda paydo bo
ʻ
ldi. Florensiya (L. Medichi, 15-asr), Rim (Vatikan 
muzeyi, 16-asr), Drezden (Avgust Saksonskiy, 16-asr) va boshqa joylardagi antik 
davr yodgorliklari to
ʻ
plamlari shu davrga mansub. 17—18-asrlarda keyinchalik 
ko
ʻ
plari davlat milliy muzey negizini tashkil qilgan xususiy to
ʻ
plamlar (tarixiy, 
arxeologik, tabiatshunoslik, san
ʼ
atshunoslik) shakllandi. 
O
ʻ
zbekistonda muzey 19-asrning 2-yarmida tashkil etila boshlagan. 20-asr 
boshida O
ʻ
zbekistonda faqat 3 muzey — Toshkent o
ʻ
lkashunoslik muzeyi (1876, 
hozirda O
ʻ
zbekiston tarixi muzeyi), Samarqand xalq muzeyi (1896, hozirgi 
O
ʻ
zbekiston madaniyati tarixi muzeyi), Farg
ʻ
ona xalq muzeyi (1899, hozirgi 
Farg
ʻ
ona viloyat o
ʻ
lkashunoslik muzeyi) bor edi. Ularning to
ʻ
plamlari kam, 
ekspozitsiyalarining ko
ʻ
pi tasodifiy materiallardan tashkil toptan edi. 20-asrning 20-
yillaridan turli sohadagi muzeylar tashkil etila boshladi. Muzeylar va madaniyat 
yodgorliklari davlat ixtiyoriga o
ʻ
tkazilib, muhofaza qilina boshlandi. Ilmiy 
ekspeditsiyalar uyushtirilib, muzey uchun kolleksiyalar to
ʻ
plash ishi yo
ʻ
lga qo
ʻ
yildi, 
ko
ʻ
plab muzey tashkil etildi. Hozir O
ʻ
zbekistondagi muzeyning asosiy qism 
O
ʻ
zbekiston madaniyat ishlari vazirligi qaramog
ʻ
ida. Yirik muzeylar: O
ʻ
zbekiston 
tarixi muzeyi, Temuriylar tarixi davlat muzeyi, O
ʻ
zbekiston san
ʼ
at muzeyi (1918), 
O
ʻ
zbekiston xalqlari madaniyati va san
ʼ
ati tarixi muzeyi, O
ʻ
zbekiston tabiat muzeyi 

---

(1876) va boshqalar. Respublikaning deyarli barcha viloyatlarida o
ʻ
lkashunoslik 
muzeyi, jahon ahamiyatiga molik memorial muzeylar bor. 
Turizmda, ekskursiya xizmatlarida muzey tizimi taraqqiyotiga obyektiv 
ehtiyojlar ortib bormoqda. AQSH, Italiya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, 
Rossiya va boshqa mamlakatlar eng taraqqiy etgan muzey tizimiga ega. 
Muzeyning xalqaro maydonga chiqishi bilan ularning ta
ʼ
sir doirasi kengayib 
bormoqda. Bunda ko
ʻ
rgazmalar ayirboshlash birinchi o
ʻ
rinda turadi. Muzey 
jahonning turli mamlakatlariga o
ʻ
z xazinalarini yuboradi, ayni paytda chet 
mamlakatlarning ko
ʻ
rgazmalarini o
ʻ
zlarida qabul qiladi va ko
ʻ
rgazma hamda 
muzeyda namoyish etadi. Muzey xalqaro madaniy alokalarni kengaytirishga yordam 
bermoqda, milliy madaniyatlarning o
ʻ
zaro boyishi va xalqlar o
ʻ
rtasida hamfikrlikni 
rivojlantirishga katta hissa qo
ʻ
shmoqda. 
Jahon muzeyi xalqaro tashkilotga birlashgan, YUNESKO tarkibida 
"Muzeylar xalqaro kengashi" (ICOM) mavjud, uning tarkibiga milliy muzeyning 
qo
ʻ
mitalari kirgan.