1. Adabiyotshunoslik tizimida navoiyshunoslikning o’rni

32. “Badoe’ ul-vaqoye” asarida navoiyshunoslik masalalari
Umuman, XV asrning oxiri—XVI asrning birinchi yarmida yaratilgan yoki shu davr haqidagi tarixiy, sarguzasht, hatto poetik asarlarning aksariyatida Alisher Navoiy haqida ma’lumotlar berilgan. Zayniddin Vosifiyning “Badoe’ ul-vaqoe’” asari ham shular jumlasidandir.
Ma’lumki, Alisher Navoiy Hirot adabiy muhitini boshqargan paytda Zayniddin Vosifiy yosh bo‘lgan. Yosh Zayniddinning muammo bilish qobiliyatini sinab ko‘rgan Navoiy unga yuqori baho bergan. ­Vosifiy «Badoe’ ul-vaqoe’»da bu haqda batafsil to‘xtalib o‘tgan. Shu bois uning Navoiyga ustoz va homiy sifatida qarashi tabiiy. «Badoe’ ul-vaqoe’»da muallif Navoiyning shaxsiy hayotiga doir nozik jihatlarni ko‘proq yoritgan.
Vosifiyning mazkur asarida Navoiyning hayotida sodir bo‘lgan bir voqea hikoya qilinadi. Husayn Boyqaro saroyida Mir Hoji Piri Bakovul degan nomdor oshpaz bo‘lib, kunlarning birida uni taxtiravonda olib o‘tishadi. Mir Hoji Navoiyga ko‘zi tushishi bilan: “Maxdum, bugun Sizning mulozimlaring‘iz hazrati Mirzo (ya’ni Husayn Boyqaro — H.Q.) oldida ajoyib gaplarni aytishdi”, deya o‘tib ketadi. Albatta, har qanday amir o‘z mulozimlarining shohga qanday “ajoyib” gaplarni aytganini bilishga qiziqishi tabiiy. Shu bois Navoiy Mir Hoji taxtiravoni orqasidan “Maxdum, bir pas to‘xtang”, deb yuguradi. Shunda Bakovul: “Ma’zur tuting, Mirzo meni bir zarur ish bilan jo‘natdilar, shoshib turibman”, deya uning ko‘nglini battar tahlikaga soladi. Bakovul bu bilan go‘yo g‘alaba qilgan, ya’ni u odamlar orasida kimsan vaziri a’zam, shoirlar sarvari Navoiyni o‘z ortidan yugurtirdi, degan soxta obro‘ga erishgandek bo‘ladi.
Vosifiy bu voqea tasvirini bir maromda davom ettirib, Piri Bakovulning hech kimni pisand qilmay qolganini, hatto sulton Husayn Boyqaro ham o‘ziga bunchalik erk bermaganini aytadi: “Taxtiravon oldida o‘n chog‘li yigitchalar oltin, kumush va chinnidan yasalgan may idishlarni ko‘tarib olishgan. Qo‘llarida la’l, firuza, zabarjad va yoqut piyolalar. Taxtiravon har besh-olti kadam yurganda Pir bir piyola may ichib, gazakiga yonidagi yigitchalarning biridan bo‘sa olardi...”. Husayn Boyqaro bu xabarni eshitib, Piri Bakovulni surbetligi bois yo‘q qilib, mol-mulkini xazina hisobiga musodara etadi. Ushbu voqea bayonidan ham Navoiyning o‘sha davrda saroy oldida, xalq orasida qancha obro‘-e’tiborga ega ekanligini bilish mumkin.