1 – Mavzu: Neft va uni qayta ishlash mahsulotlari. Neftni qayta ishlashning asosiy usullari. Reja

1.4
 
–rasm. 
Rektifikatsiyalash kolonnasi qurilmasining sxemasi
. 
Neft bug’lari kolonnaga tarelka teshiklaridan o’tib yuqoriga ko‘tariladi. Ular 
yuqoriga ko‘tarilgan sari asta-sekin sovib, qaynash haroratiga qarab tarelkalarning 
birortasida suyuqlikka aylanadi. Bug’ yuqoriga ko’tariladi, suyuqlik esa pastga 
oqib tushadi. Bug’lanish va suyuqlanish jarayoni kolonnaning har bir tarelkasida 
qaytariladi. Suyuqlik bug’larning fraksion tarkibi kolonnaning balandligi bo’ylab 
tinmay o‘zgarib turadi: oqib tushayotgan flegma og’ir fraksiyalar bilan boyib 
boradi, bug’ esa yuqoriga ko'tarilgan sari yengillashadi (1.5-rasm). 
1.5
-rasm. Rektifikatsiyalash kolonna ish sxemasi 
1- kolonna tarelkalari, 2 - bug’ o’tish teshiklari, 3- qopqoqlar, 
4- o’tish trubkalari, 5-kolonna korpusi 
Neftni to'g’ridan to’g’ri haydashda 10-12 foiz benzin, 15-20 foiz reaktiv 
yonilg’i yoki kerosin, 15-20 foiz dizel yonilg'isi va 50 foizgacha mazut olinadi. 
To‘g‘ridan to‘g‘ri haydashda, odatda, quyidagi distillatlar olinadi: avtomobil, 
aviatsiya benzinlari va turli erituvchilar olishda ishlatiladigan benzin distillatlari 
(taxminiy qaynash harorati 50-180°C); reaktiv yonilg‘i va kerosin olinadigan 
kerosin distillatlari (120-315°C); dizel yonilg‘isi olish uchun solyar distillatlari 

---

(180-360°C); kreking uchun xomashyo olish uchun vakuumli gazoyl (350- 
500°C). Neftni qizdirish davrida uning tarkibidagi yengil uglevodorodlar ma’lum 
bir haroratda ajralib chiqa boshlaydi. Yengil uglevodorodlar ma’lum bir haroratda 
ajralib chiqqani bilan baribir oz qismi neft tarkibida qolib ketishi mumkin. 
Shuning uchun uni yana qaytadan ajratib olishga to‘g‘ri keladi. Buning natijasida 
bir jarayon bir necha marta qaytarilishi kerak bo’ladi. 
Minora tagida neftni bug’lanmay qolgan qoldiq qismi mazut deyiladi. Neftni 
360°C dan ortiq qizdirib bo’lmaydi, chunki bu haroratda uning tarkibidagi 
uglevodorodlar parchalana boshlaydi. Uglevodorodlarning parchalanishini oldini 
olish va qaynash haroratini pasaytirish maqsadida vakuum ostida usulidan 
foydalaniladi. Mazutni ikkilamchi qaynatish natijasida undan moy fraksiyalari 
ham bug’lantirib, qayta suyuqlikga o’tkaziladi va turli xil moy distilyatlari olinib, 
ular asosida motor va transmission moylar, industrial va bosliqa gidravlik moylar, 
Surkov moylari, iqtisodiyot sohalari uchun muhim bo’lgan bosliqa turdagi moylar 
olinadi. Mazutni qayta ishlashdan qolgan qoldiq gudron asosida qurilish va yo’llar 
uchun bitumlar ishlab chiqariladi.