1 – Mavzu: Neft va uni qayta ishlash mahsulotlari. Neftni qayta ishlashning asosiy usullari. Reja

Kataltik riforming
natijasida naften va parafin uglevodorodlar aromatik 
uglevodorodlarga aylantirilib, benzin tarkibidagi aromatik uglevodorodlar miqdori 
ortadi.
Katalitik riforming xomashyosi sifatida odatda neftni birlamchi haydash 
benzin fraksiyalari ishlatiladi. Jarayon 480°C - 540°C da va 2-4 MPa bosim ostida 
alyumo-platinali katalizatorlar (platforming) ishtirokida olib boriladi. Mahsulot 
sifatida yuqori oktanli (85-95), ya’ni isomer paraffin va aromatik uglevodorodlari 
ko‘paygan benzin olinadi. 
Neft mahsulotlarini tozalash. 
Neftdan olingan distillyatlar (yonilg’i va 
moylar) 
tayyor 
mahsulot 
hisoblanmaydi, 
chunki 
ularning 
tarkibida 
uglevodorodlardan tashqari, smolali - asfalt moddalari, oltingugurtli birikmalar, 
organiк kislotalar va boshqa kerakmas moddalar bo’ladi. Mahsulotlar sifatini faqat 
zararli aralashmalargina emas, balki ba’zi uglevodorodlar (to‘yinmagan 
uglevodorodlar) ham yomonlashtiradi. 
Oltingugurtli birilanalar va kislotalar detallarning korroziyalanishini oshiradi, 
smolali asfalt moddalari issiq detallarda qum va lak paydo bo’lishini ko‘paytiradi, 
to'yinmagan birikmalar esa kimyoviy barqarorlikni (saqlash jarayonida tarkibining 
o’zgarmasligini) yomonlashtiradi. Erigan qattiq parafinlar qotish haroratini 
oshiradi, politsiklik uglevodorodlar qovushqoqlik xossalarini yomonlashtiradi. 
Yonilg‘i va moylarni 
sulfat kislota
bilan tozalash usuli - sulfat kislotaning 
oltingugurtli birikmalar va boshqa kerakmas moddalar bilan reaksiyaga 
kirishishiga asoslangan bo’lib, bu usul yonilg‘i va moylarni tozalashda iqtisodiy 
jihatdan foydalanish imkoniyati bo'lmagan eng eski usuldir. 
Dizel distillyatlarini tozalashda gidrotozalash, moyli distillyatlarni tozalashda 
esa selektiv tozalash usullari texnologik jihatdan muhim ahamiyatga ega. 
Gidrotozalash
- avtomobil benzinlari, dizel yonilg‘isi tarkibidagi 
oltingugurtli birikmalarini vodorod yordamida tozalanadi. Bu jarayon benzin, 
kerosin va dizel fraksiyalarini oltingugurt birikmalaridan yuqori harorat va 
bosimda katalizator ishtirokida, vodorod ishtirokida vodorod sulfidga birikib, 
ulardan tozalanadi. Tozalash jarayoni vodorod bosimi ostida (50 atm) va 
katalizator ishtirokida olib boriladi. 
Gidrotozalashda benzin tarkibida oltingugurt miqdori 0,05-0,10% bo’lgan 
bo’lsa 0,0001% gacha, dizel yonilg’isida 0,8-1,4 oltingugurt miqdori bo’lgan 
bo’lsa 0,15-0,2% gacha, vakuum-gazoil esa 1,2-1,8 dan to 0,2-0,4% gacha 
tozalanadi. Bu usulda asosan ko’proq dizel yonilg‘ilari tozalanadi. Keng tarqalgan 
katalizatorlar - alyumo-kobalt va alyumo-nikel molibdenli katalizatorlaridir. 
Kislota-ishqor bilan tozalash.
Bu jarayonda mahsulotga kislota bilan ishlov 
berilib, ishqor bilan neytrallanadi. Kislota-ishqor bilan tozalanganda to‘yinmagan 

---

uglevodorodlar va smolalar yuqotiladi. 
Neft mahsulotini sulfat kislota bilan aralashtirilganda va uni tindirilganda 
ikki qatlam: yuqorigi - tozalangan mahsulot, pastki - reaksiya mahsulotlarini 
o’zida eritgan, ishlatib bo’lingan kislotadan iborat nordon gudron hosil bo’ladi. 
Moylarni sulfat kislota yordamida tozalanganda
moy fraksiyasidan 
smolasimon asfalten moddalar, to'yinmagan uglevodorodlar, naften kislotalari 
qisman azotli va oltingugurtli birikmalar, polisiklik aromatik uglevodorodlar 
ajratib olinadi. Sulfat kislotasi bilan qayta ishlangan moy fraksiyasi ikki qavatga 
ajraladi. Pastki qavatda - gudron, yuqori qavatda esa suyuq moy bo'ladi. 
 
Nazorat savollari: 
1.
Neft va uning xususiyatlari haqida nimalar bilasiz?
2.
Neftning organik qoldiqlaridan qanday hosil bo’lishini tushuntiring? 
3.
Respublikamizda neft va gaz sanoatining rivojlanishi haqida gapiring? 
4.
Neft mahsulotlari tarkibida qanday birikmalar mavjudligi va uning ta’sirini 
keltiring? 
5.
Neftni qayta ishlashning asosiy usullarini tasvirlang? 
6.
Neft mahsulotlarini tozalash haqida nima bilasiz? 

---

Document Outline

• C:\Users\user\Desktop\Avtomobil Q.E.M\UMM\Uzbek\Maruza\Maruza 1.doc