1 – laborotriya ishi

ISHNI BAJARISH TARTIBI
1. Optik taglik va yig’uvchi linzadan foydalanib, AV buyum tasviri A’B’ ekranda Hosil qilinadi (4-rasm).
2. Yig’uvchi L₂ va ekran orasiga sochuvchi linza L₁ joylashtirilib, ekranda tasvir qilinadi. Sochuvchi linzadan ekrangacha masofani chizg’ich yordamida bir necha marta o’lchanadi, bu a ga teng.
3. Ekranni siljitib A”B” tasvir Hosil qilinadi. Sochuvchi linzadan A”B” tasvirgacha masofani chizg’ich yordamida o’lchanadi, bu b ga teng.
4. Olingan natijalar asosida va linza ifodasidan foydalanib, sochuvchi linza fokus masofasi aniqlanadi.

5. Tajriba 6-8 marta takrorlanadi va sochuvchi linza fokusining o’rtacha qiymati va kvadratik Hatoligi topiladi.
6. To’plangan natijalar asosida berilgan linza uchun olptik kuchi, kattalashtirilishi, yorug’lik kuchini
D - linzaning diametri, f - fokus masofasi Hisoblansin.


5 - LABORATORIYA ISHI
MIKROSKOPNING KATTALASHTIRISHINI ANIQLASH
Kerakli asboblar: mikroskopO' darajalangan millimetrli shkala, chizg’ich.
Ishning maqsadi: mikroskop tuzilishi bilan tanishish, ishlash usulini o’rganish, buyumning kattalashtirishini va uni cheklovchi omillarini o’rganish.
NAZARIYA
Ko’zning ajrata olish chegarasidan kichik bo’lgan buyumlarni kattalashtirib ko’rish uchun mikroskopdan foydalaniladi. Mikroskopda tekshirilayotgan buyum va mikroskop ob’ektivi orasidagi masofa kichik, buyum ob’ektivining fokal tekisligi yaqin joylashtiriladi, ya’ni bir va ikki fokus masofa oralig’ida bo’lishi kerak. Ob’ektiv yordamida AV buyumning kattalashgan,
H
1 расм
aqiqiy to’nkarilgan tasviri A’B’ Hosil qilinadi. U ob’ektivdan ancha uzoq masofada joylashadi. (1-rasm). Uni okulyar ancha kattalashtirib, mavHum tasvirini Hosil qiladi. Natijaviy tasvirni ko’z bilan bemalol kuzatsa bo’ladi. Linza yordamida buyum ta’svirni Hosil kilish 4 laboratoriya ishida ko’rilgan. Natijaviy tasvir A”B” kattaligini AV buyum kattaligigi nisbati mikroskopning kattalashtirishi deyiladi. Linza uchun kattalashtirish ifodasi (1); h – buyum balandligi, H – buyum tasvirining balandligi. b - ob’ektiv kattalashtirishdan okulyargacha bo’lgan masofa. Natijaviy kattalashtirish ifodasini quyidagicha yozish mumkin. (2) yoki (3)
Bu erda f_od – ob’ektivning fokus masofasi, f_ok - okulyarning fokus masofasi, (2) ifoda o’rinli bo’lishi uchun f_od va f_ok masofalar b dan kichik bo’lishi kerak. Mikroskoplar uchun bu shartlar yaxshi bajariladi.

2 rasm

3 rasm
Mikroskopning ajrata olish qobiliyatini linzalarda kuzatiladigan difraksiya Hodisasi cheklaydi. Ob’ektivga paralel nurlar dastasi tushadi deb faraz qilsak, ajrata olish qobiliyati aniqlash uchun quyidagi ifodani yozish mumkin: (4), f- linzaning fokus masofasi, D – linzaning diametri, l - tushayotgan yorug’likning to’lqin uzunligi, R- bosh difraksion maksimumning yarim kengligi (2-rasm). Agarda buyumning ikki nuqtasidan tarqalayotganto’lqinlar Hosil qiluvchi difraksion manzaralar orasidagi masofa R dan kichik bo’lsa, bu ikki nuqtalarni mikroskop ajratolmaydi (3-rasm).