1 – laborotriya ishi

T
1 rasm
– davr. – 1-rasm. Shunday qilib ma’lum tekislikda sun’iy davriy funksiya hosil qilinadi. YOrug’lik to’lqini tez o’zgaruvchan elektromagnit to’lqin tabiatiga ega. Shu sababdan u panjaradan o’tayotgan bir davriy funksiya, ikkinchi davriy funksiya bilan ta’sirlashadi.
Difraksion panjaraga parallel to’lqinlar tik tushsin. Taxminan tirqish kengligi to’lqin uzunligiga teng bo’lganda, tirqishdan o’tuvchi to’lqin to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishidan chetlanishiga difraksiya hodisasi deyiladi. Birinchidan har bir to’lqin uzunligining o’ziga mos burchagi bor, ikkinchidan ma’lum to’lqin uzunligi uchun bir necha tartibli difraksion maksimumlar to’g’ri keladi 2-rasm.
a
2 расм
- difraksion burchagi. 2 - rasmda oq to’lqin tushayotgan bo’lsa, 0 - tartibli spektrda ham oq to’lqin kuzatiladi. Unga nisbatan bir xil masofada o’ng va chap tomondan birinchi tartibli ya’ni binafshadan qizilgacha rangli spektr kuzatiladi. Laboratoriyada 1 mm kenglikda 100 chiziqli difraksion panjaradan foydalaniladi. +1, +2, +3 va +4 tartibli spektrlarni bemalol kuzatish mumkin.
Difraksion panjaradan o’tgan to’lqinlarda bir vaqtning o’zida interferensiya va difraksiya Hodisasi kuzatiladi. N - ta tirqishli difraksion panjara o’tgan to’lqin amplituda ifodasi
(1)
;

2 rasm
;
N - tirqishlar soni. – bitta tirqishdan; a = 0 yo’nalishda tarqaluvchi to’lqin amplitudasi. YOrug’lik intensivligi, uning amplituda kvadratiga mutanosib.


(2)
- bitta tirqishda hosil bo’luvchi difraksion manzara intensivligi taqsimoti.


- N - ta tirqishlar tarqalayotgan to’lqinlar interferensiyasi. I₀ – yorug’lik intensivligi a = 0 burchakka mos keluvchi.
Ma’lumki
, u vaqtda ; (3)

Shunday qilib dsina = ml (4) shart bajarilganda N - ta tirqishdan tarqaluvchi to’lqin intensivligi interferensiya va difraksiya hodisalari tufayli N marta oshadi. m –difraksiya manzarasining tartibi.

(4)
va inobatga olib dan ; tengligi kelib chiqadi. Natijada ; tenglik hosil bo’ladi. Bu tenglamani (3)
Ifodaga qo’ysak quyidagi tenglama hosil bo’ladi.
(5)
(

3 rasm

4) ifodadagi yoki difraksiya tartibi oshish bilan, uning intensivligi kamayadi.
Difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati.
Ko’pchilik holda panjaraning ajrata olish qobiliyati Reley sharti yordamida aniqlanadi. Reley sharti: intensivliklari bir-biriga teng ikkita monoxromatik spektral chiziqlarni alohida-alohida ko’rish uchun birining maksimumiga ikkinchisining minimumi to’g’ri kelishi kerak 3-rasm. Bu shartga asosan quyidagi ifodani yozamiz
(6)
l₁ - birinchi monoxromatik to’lqin.
l
3 расм
₂ - ikkinchi monoxromatik to’lqin
Dl - ularning orasidagi masofa
m - difraksion manzaraning tartibi
N - chiziqlar (shtrixlar) soni.
D
3 расм
ifraksion panjarada katta ajrata olish qobiliyati N-shtrixlar sonini orttirish evaziga erishiladi. Lekin yuqori tartibli spektrlarni tekshirishadi, qizil rangli spektr yuqori tartibli binafsha rangli spektr bilan ustma-ust tushib qolishi mumkin.
Difraksion panjaraning dispersiyasi D - ikkita monoxromatik to’lqinlar orasidagi burchakning shu to’lqinlar farqi nisbati bilan aniqlanadi.
; ; (7)

Panjaraning burchak dispersiyasini topish uchun (4) - ifodani diferensiyalaymiz. Natijada

ifoda hosil bo’ladi. Bundan
; (8)
(8) ifodadan kichik burchaklar uchun panjara dispersiyasi o’zgarmasligi ko’rinadi.