1 – laborotriya ishi

10-LABORATORIYA ISHI
DIFRAKSION PANJARANI URGANISH VA YORUG’LIK TULQIN UZUNLIGIn'I ANIQLASH.
Kerakli asbobrlar: proeksion fonar PF-1156, lampa, optik taglik,
fokuslovchi linza, tirqish, chizg’ich, difraksion panjara.
Ishning maqsadi: o’quv mashg’uloti uchun mo’ljallangan difraksion
panjarani tuzilishi, undan foydalanish, panjaraning ba’zi bir parametrlarini aniqlab va noma’lum to’lqin uzunligini aniqlash.
NAZARIYA.
Difraksion panjara. Difraksion panjara davri tuzilishiga ega bo’ladi. Difraksion panjaraning turlari va tayyorlash usullari xilma-xil bo’ladi. Ulardan eng soddasi fotoplastinkaga chizishdir mashinasi yordamida parallel chiziqlar chizish. Oson va ko’pchilik holda ishlatiladigan difraksion panjara – replika, u qaytaruvchi metall panjaradan mel`tina yordamida nusxa olib, shisha plyonka oralig’iga joylashtiriladi. Aslida difraksion panjara-silliqlangan tiniq shisha plastinkaga bo’lish mashinasi yordamida har bir mm kenglikda 100 dan 2500 bo’limgacha parallel chiziqlar chiziladi. Chiziq kengligi-to’siq, uning oralig’i tirqish vazifasini bajaradi. Difraksion panjara o’lchami bajariladigan yoki tekshiriladigan ishga qarab tanlanadi. Noyob ilmiy ishlarda ishlatiladigan difraksion panjara yoki replika (kopiya) o’lchami (150x150) mm². Bularda har bir mm kenglikka 1800 dan 2500 gacha parallel chiziqlar chizilgan. ¡quv laboratoriya ishlari uchun 1 mm kenglikka 60 yoki 100 parallel chiziqlar chizilgan bo’ladi. Ularni juda ehtiyot qilish kerak: ular nozik ishlangan, tez kir bo’ladi, oson ishdan chiqadi. Shu sababdan qo’l bilan ushlanganda faqat qirralaridan olish kerak, tozalanganda latta bilan artish mumkin emas. Puflash yoki toza paxta bilan engil artish kerak. Har bir ortiqcha harakat difraksion panjara yuzida iz qoldiradi. Bu esa kuzatiladigan yoki aniqlanadigan natijaga katta ta’sir etadi. Chiziqlarning (to’siqlarning) kengligi b, chiziqlar orasidagi masofalarni tirqish kengligi a bilan belgilansa, u vaqtda a+b=d difraksion panjara doimiysi deyiladi. Har qanday difraksion panjarada d doimiy davriy ravishda takrorlanib turadi. d+T=d.