0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Tarbiyalanuvchining
estetik madaniyatini
shakllantirishning
tarkibiy qismlari


31. 06mafl neaarorMKa/rio3.nefl B,A. C:iac.reHMHa —M.: «B.iaaoc», 2003. - C.64,
140




yatlardan zavqlanishni ta'minlaydi. Shu bilan birga bu orqali bolalarda turmushning hamma tomonlaridagi go“zallik imsurlarim ilg'ab olish, xunuklik, didsizlikka qarshi kurashga harakat qilishni tarbiyalaydi.


Maktabgacha ta’lim
yoshidagi bolalarning
estetik rivojlanishidagi
o‘zisa xos xususivatlar


Shaxsning voqetikni estetik jihatdan bi-
lib olishga undovchi subyektiv omillar este-
, tik eHtiyoj deb ataladi. Shaxsning estetik iao-


liyatiga, voqelik va san’at asadarini estetik
jihatdan o’zlashtirishga kirishishi estetik qizi-
qish deb ataladi. Ijtimoiy voqelik. tabiat, san’at bilan bevosita muloqot
jarayonida - nazariyalar. qarashlar. badiiy taMirn va tarbiya natijasida
shakllanadigan xususiyat estetik any deb ataladi. Shaxsning aniq bir estetik
hodisaga munosabalini bildiruvchi aqliy harakati estetik mulohaza deb
ataladi. Estetik axborotlar oqimi, estetik va axloqiv norm alar yig‘indisi
orqali shakllanadigan va shaxsning buy urn. hodisalarga estetik baho be-
rishida yaqqol namoyon bo^: ladigan hodisa estetik did deb ataladi. Shaxsning
tabiat, jamiyat va satr atdagi maqsad tarzida idrok etadigan, takomillashgan
go'zallik borasidagi bahosining aks etishi estetik ideal deb ataladi.
Maktabgacha ta^! limning ilk yosh davri bolalari hamtevarak-atrofdagi. musiqa, she’riyat, tasviriy san'at asarlari, tabiatdagi go'zallikni idrok eta oladilar, shuningdek, o'zlari rasm chizish, yasash, kuylash. raqs tushish, , slie’r yodlay olish qobilivatiga ega boMadilar. Bolalarda kuzatiladigan bund ay holatlar estetik tarbivani maktabgacha ta’lim davridanoqboshlash haqida xulosa qilishga imkon beradi.

Estetik tarbiya - shaxsda tabiat. mehnat ijtimoiy munosabatlardagi go^!zallikni estetik ideal nuqtayi nazaridan idroketish va baholasb, shuning- dek, voqelikni go'zaliik qonunlariga ko'ra o^:zgartirish ehtiyojini his etish qobiliyatini shakilantirishga yo‘naltirilgan muntazam ta’sir jarayonidir³².

Estetik tarbiya - bolani tarbiyalashning muhim jihatini o‘zida aks et- tirib, u hissiy tajriba. shaxs cmotsional sohasini bovitishga imkon beradi, borliqni axloqiv jihatdan anglashga ta’sir ko'rsatadi. bilish faolligini oshi- radi, hatto jismoniy rivojlanishgaham ko'makiashadi. Estetik tarbiya nati- jalari estetik rivojlanishda o‘z aksini topadi.
Maktabgacha ta'lim voshidagi bolalarni estetik tarbiyalashning vazi- falarini ikki katta guruhga ajratish mumkin;

1. 
   Bolalarda tevarak-atrofga estetik munosabatni shakllantirish: tabi- atdagi, san’atdagi go^;zallikni ko‘ra oilsh va his etish, go'zallikni tushuna olish; badiiy didni, go‘zallikni anglashga ehtiyojni tarbiyalash,
   
2. 
   Xilma-xil sandal turlariga oid badiiy ko'rsikmalarai shakllantirish: bolalarni rasm chizish, turli buyumlarni yasasb; qo'sbiq kuylash, musiqa- ga mos harakatlanishga oVgatish; so*z bovligini oshirish.
   

Maktabgacha ta'lim voshining turli davrlari bilan bogdiqlikda estetik tarbiyani amalgaosbirishningo'zigaxosliklari ham aniqnamoyon bodadi.
Ilk yoshli bolalarda haJi ularning estetik tarbiyasi to'gd'isida cmas. balki ularning hissiy va sensor rivojlanishi to‘gd*isida o"ylash kerak. Bola yaltiroq bo‘yoqdanxursand bodadi. birnraromdagitovush va harakatiardan huzur qiladi. Bola hayotining birinchi yilida ularning sensor-hissiy qabul qiluvchanligi takomillashib boradi. Bu yoshdagi bolalarda hissiy kechin- malarning shakllanishida kattalar muhim rol o'ynaydi. Kattalarning ochiq yuz bilan jo'shqin ohangda gapirishlari bolaga buyumlarning u yoki bu xususiyatlariga ijobiy munosabatda bo di shiga y or dam beradi. Va, aksincha. kattalarning ogohlantiruvehi ovozi. uiar vuzidagi tundlik alo- mati yoki ho‘mrayib qarashlari, jerkib, siltab tashlashlari bolalarda shu buyuniga yoki lining sifatiga salbiy munosabatni shakllantiradi.
Bola hayotining ikkinchi yilida uning idroki asta-sekin takomillasha bo­radi. Bolalar endi faqat borliq xususiyatiarini emas, shu bilan birga san’at asarlaridagi ayrim estetik ifoda vositaiarini ham idrok eta boshlaydilar, Bu yoshdagi bolalarda musiqaning quvnoq va g‘amgin kuylariga, ularning qattiq va sokin ohangiga, ohista va tezligigajavob ta'siri pavdo bodadi,


32. Valixo'jayeva F.B. Talabalami maktabgacha ta'larn muassasalarida bolalarga estetik narbiya berishga tayyorlash, Ped.fan.nom.... dis. avt. 2005. - 7-b.
142

O'net yosh guruhi davrida bolalar estetik idrokining rivojlanishida . muhim o’zgarishlar yuz beradi. Ularning estetik idroki ancha aniq va tabaqalashgan boMib qoiadi. Ammo u qisqa-qisqa bo¹ lib. bolaning sbaxsiy tajribasi va qiziqishiga bog’liq bo"lib qoiadi. Bu yoshdagi bolalar badiiy obrazni eng oddiy estetik baholay oladilar, ba'zi bir estetik vositalarni to’g‘ri anglaydigan, tasvir mohiyatini tushunadigan bo‘lib qoladilar.

Bolalarda go'zallikni idrok etisli jaravoni aniq ifodalangan, ta‘sirli, faol tusda bo'ladi. Bu ayniqsa, ular qo‘g‘irchoq teatri, kino, multfilm, telespektakllami tomosha qilganlarida aniq namoyon bo’ladi. Bolalar asar qahramonlari harakatiga qo‘shilib bemalol barakat qiladilar, ularning muavyan vaziyatda o'zlarini qanday tutishlarini aytib turadilar, go'yo o‘zlarini ular hilan birga o‘ynayotgandek his etadilar. Bu yoshdagi bolalar tanish bo’lgan san’at asarlarini yangi asarlar bilan solishtiradilar va ba'zi bir xulosalar chiqaradilar. Bolalarni she’rni hikoyadan, badiiy asarning ba’zi bir janrlarini, tasviriy san’at va musiqaning ay rim turlarini (ertakni hikoyadan. marshni raqsdan, allani o'yindan va boshqalar) bir-biridan ajrata boshlaydiiar.
Kattayosh guru!lining oxirigakelgandauiar musiqani, badiiy asarlarni diqqat bilan tinglaydilar. tasviriy san'at asarlarini sinchiklab kuzatadilar, ulardagi ijobiy qahramonlar xatti-harakatlardan quvonadilar, yomonlikni qoralaydilar. Boladamusiqaviy va shoironafinglashqobiliyatirivojlanadi. Ularda ay rim musiqa janrlariga, adabiy va tasviriy san’at asartariga nisbatan barqarorqiziqishpaydo bo’ladi. Bolalarda badiiy ijodiv qobilivat rivojlana boshlaydi, ular mustaqil ravishda topishmoqlar, ashulalar, ertaklar, she’rlar to'qiydilar, applikatsiya va rasmlar ishlaydilar. Endi ular o'zlarining va o’rtoqlarining ishlarini baholaydigan bo‘lib qoladilar.
Kuzatayotgan san’at asarlari, eshitay organ musiqa asarlari, o’qilayotgan she’rlarning eng. nozik tomonlarini ko’ra biladilar, seza boshlaydiiar. Badiiy asarlardagi ba'zi she'riy obrazlarni eslab qoladilar va o‘z nutqlarida ishlatadilar. Tevarak atrofdagi go’zallikka, san’atga, badiiy va o‘yin faoliyatining xilina-xil turlariga nisbatan ularda qiziqish shakllana boshlaydi.