0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta'lim vazirligi 0‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

rasm. 0‘yma shaklidagi yer polotnosining tuzilishi:

/—ajratma maydon belgisi; 2— tepalik ariqchasi; J—do‘nglik (kavalyer);

4. 
   oraliq ariqchasi; 5—ko‘tarma (banket); 6—temir yo‘l cheti (kyuvet) ariqchasi; 7— ballast qatlami; 8— yo‘l cheti; 9-grunt to'kmasi.
   

• o' o.
. О О *.o -
,W///7/AW s.

o'rnatilguncha bo'lgan sathiy, Suvning drenaj "** о ‘rnatilgandan keying', sathi \ \ Suv qatlami
	Ш!
	■Jo о nr a j.
//Ш//7ШШШ7Ш//////А

3. 
   rasm. Kyuvetosti drenaj: / — mustahkafrilangan qatlam; 2-shibbalangan qatlam; J—ikki g‘ovak qatlam; 4— shag‘al;
   

4. 
   shcheben yoki maydatosh; 6— shcheben yoki tosh qatlam; 7—drenaj quvuri; 8— yassi yog‘och.
   

tubining kengligi 0,4 m, bo‘ylama qiyaligi 0,02 qilib olinadi. Agar yerni o‘yish vaqtida olingan grunt yaqin atrofda yo‘l to‘kmasiga ishlatilmasa, u holda tepalik tomondan o‘yma tashqarisiga to‘g‘ri prizma shaklida to‘kib, tekislanadi va uning nomi «kavalyer» deb ataladi. Yo‘l tomonga oqib keladigan suv- iarni qochirish uchun kavalyerdan oldinroq tepa tomon ariq- chasi quriladi. 0‘yma yonbag‘ri chekkasidan (qosh chizig'idan) kavalyergacha boigan oraliqda kavalyer tomonga qiyalik bilan «banket» deb ataluvchi tuproq uyumi to‘kib tekislanadi. Bekat­lar hududida ustki suvlar ko‘ndalang va bo‘ylama suv qochirish qurilmalari yordamida olib ketiladi. Odamlar ishlaydigan, yura- diganjoylarda bunday inshootlar yopiq turda quriladi. Katta bekat- lardan suvlarni olib ketish uchun kollektorlar va kanalizatsiya quvurlari, seryog‘in hududlarda esa jala quduq kanalizatsiyalari quriladi. Yer polotnosi tomondan yer osti suvlarini qochirish yoki uning sathini pastlash maqsadida maxsus drenaj inshoot- larini qurish ko‘zda tutiladi. Drenaj qurilmalari ochiq drenaj ariqchalari, lotoklari, yopiq turda kyuvet osti drenajlari yoki drenaj yo‘lagi ko‘rinishida quriladi.

3. 
   Yer polotnosining deformatsiyalari va ularni bartaraf etish
   

Qurilish va foydalanish qoidalariga qat’iy rioya qilinganda yer polotnosining muqim holati yaxshi ta’minlanadi. Qoi- dalarga rioya etilmaganda, yer ustki qismi holati buzilganda yoki tabiiy ofatlar oqibatida yer polotnosida deformatsiya o‘zgarishlari paydo boiadi. Yer polotnosi asosiy maydon- chasining deformatsiyasi va buzilishlarida yonbag‘irning, yer polotnosi tarkibi va asosining buzilishlari farqlanadi. Bu ho- latlar bo‘sh zamin va noqulay tabiat ta’sirida ham paydo bo‘lishi mumkin.
Yer polotnosi asosiy maydonchasining deformatsiyalari va buzilishi (zararlanishi) asosiy maydonchada chuqurliklar va do‘ngliklar ko‘tarilganda paydo bo‘lishi mumkin. Chuqurlik pay­do boiishi asosiy maydonchada ballast qatlamining yer polot- nosiga o‘yilib kirishi natijasida sodir bo‘ladi. 2.5- rasmda yoining qiyshayib ketishi aks ettirilgan.

e) qor bosishi.

d

a) o‘piriiish;

5.