|
Har bir
buyum va hodisaning real asosi bo’lgani kabi, ularning
in’ikosi bo’lgan fikr-mulohazalar ham asoslangan
bo’lishi kerak
. Yetarli asos qonunining bu talabi quyidagi
formula orqali ifodalanadi: «Agar V mavjud bo’lsa, uning
asosi sifatida A ham mavjud».
Yetarli asos qonunida to’g’ri tafakkurning eng
muhim xususiyatlaridan biri bo’lgan fikrlarning izchillik
bilan muayyan tartibda bog’lanib kelish xususiyati
ifodalanadi. Bu qonun avvalgi ko’rib o’tilgan qonunlar
bilan o’zaro bog’liq holda amal qiladi. Fikrlash jarayonida
berilgan
mulohazaning
chinligini
asoslash
uchun
keltirilgan chin mulohazalar mantiqiy asos deb, berilgan
mulohazaning o’zi esa mantiqiy natija deb yuritiladi.
.
25
2
1
10
Deduktiv xulosa chiqarish deb nimaga aytiladi.
Deduktiv xulosa chiqarishning muhim xususiyati
unda umumiy bilimdan juz’iy bilimga o’tishning mantiqan
zaruriy xususiyatga egaligidir. Uning turlaridan biri
bevosita xulosa chiqarishdir.
Faqat birgina mulohazaga asoslangan holda yangi
bilimlarning hosil qilinishi bevosita xulosa chiqarish, deb
ataladi. Bevosita xulosa chiqarish simvolik mantiqda
quyidagicha ifodalanadi: XYSP, bunda X va Y oddiy
qat’iy mulohazalarni (A, E, I, O), S va P lar esa
mulohazalarning subyekti va predikatini ifodalaydi. XSP
–
xulosa asosi yoki antesedent, YSP
–
xulosa yoki
konsekvent, deb ataladi. Bevosita xulosa chiqarish
jarayonida m
ulohazalarning shaklini o’zgartirish orqali
yangi bilim hosil qilinadi. Bunda asos mulohazaning
tarkibi, ya’ni subyekt va predikat munosabatlarining
miqdor va sifat tavsiflari muhim ahamiyatga ega bo’ladi.
Bevosita xulosa chiqarishning quyidagi mantiqiy usullari
mavjud
26
1
1
8
Ilmiy-texnika taraqqiyoti va uning ijtimoiy oqibatlari nimalarda
namoyon bo‘lmoqda?
27
1
1
2
Islom dini va falsafasi .Tasavvuf va uning oqimlari.
. Sharq mamlakatlaridagi ijtimoiy-falsafiy fikrlar
bir-biri bilan bog’langan, yaxlit jarayon sifatida vujudga
kelgan dinlar inson kamoloti borasida faolit olib borgan.
Yer yuzidagi barcha dinlar inson va jamiyatni kelib
chiqishini ilohiy kuch asosida tushuntirib beradi. Mana
shunday dinlardan biri VIII asrda Markaziy Osiyoda
rivojlangan Islomdir. Islom dining rivojlanishiga Sharq
xalqlarining ta’siri katta bo’ldi. Islom dinining muqaddas
kitobi «qur’oni Karim»dir. qur’oni Karim yer yuzi
musulmonlarining dasturi, diniy ahkomlar manbaidir.
«qur’on» so’zi arabchadan olingan bo’lib, u «o’qish»
deagn ma’noni bildiradi. muhammad payg’ambar 40
yoshga yetganda unga Ollohdan vahiy kela boshlaydi,
ya’ni bu payg’ambarlk vahiysi bo’lgan. Shu asosda
«qur’oni Karim» 22 yil davomida vahiy orqali Muhammad
payg’ambarga nozil bo’lgan. Unda 114 ta sura, 6236 ta
oyat bor. Yigirmata surada oila va u bilan bog’liq
masalalar tilga olinishi insoniy jamiyatda juftlik naqadar
zarur ekanligini ko’rsatib turadi. Shuningdek, qur’oni
Karimda shariat masalalari ham o’z o’rnini topgan.
Qur’oni Karimdan keyin Islom olamida ikkinchi
o’rinda turadigan manba bu Hadislar hisoblanadi. Hadisi
Sharifda Muhammad payg’ambarning aytgan so’zlari,
qilgan ishlari va sahobalari tomonidan amalga oshirilgan
ishlarga munosabatlari to’g’risida hikoya qilinadi. Hadisi
Shariflarni yig’ib kitob shakliga keltirish asosan
payg’ambarimiz vafotlaridan keyin amalga oshirilgan.
Islom olamining o’sha paytdagi madaniy markazlaridan
sanalgan Bog’dod, Damashq, Buxoro, Samarqand,
Urganch, Termiz kabi shaharlarda Hadis fani bilan
shug’ullanuvchi muhaddislar ko’p bo’lgan va ular Hadis
to’plamlarini tuzishgan. Ular ichidan eng ishonchli
sanalganlari 6 ta bo’lib, bularni Imom Buxoriy, Imom
Muslim, Imom Abu Dovud, Imom at-Termiziy, Imom an -
Nasoiy va Imom ibn Mojja tuzishgan.
28
2
1
5
Falsafiy kategoriyalar tizimi, ularning mazmuni.
Falsafiy kategoriyalar
–
borliqning umumiy, muhim
tomonlari, xossalari, aloqalari va munosabatlari haqida
fikrlash uchun qo’llaniladigan o’ta keng tushunchalar
majmuidir. Falsafiy kategoriyalar tizimida shartli ravishda
uch muhim guruhni farqlash mumkin.
1. Falsafiy kategoriyalarning birinchi va eng muhim
guruhi
–
har qanday falsafiy muammolarni tahlil qilishda
qo’llaniladigan umumiy kategoriyalar. Bular borliq
kategoriyalaridir (falsafiy adabiyotlarda bu kategoriyalarni
dialektika kategoriyalari deb nomlash odat tusini olgan).
2. Ikkinchi guruhni falsafaning turli bo’limlariga
tegishli bo’lgan maxsus kategoriyalar tashkil etadi.
Masalan, ontologiya borliq va yo’qlik, substansiya,
dunyoning birligi, materiya, ong, makon, vaqt, harakat
kabi kategoriyalar mazmunini aniqlaydi va muayyan
tarzda
talqin
qiladi.
Naturfalsafa,
gnoseologiya,
antropologiya, praksiologiya, ijtimoiy falsafa, globallashuv
falsafasi ham o’z kategoriyalar apparatiga egadir.
3. Uchinchi guruhni maxsus falsafiy fanlar: mantiq,
axloq (etika), estetika kategoriyalari tashkil etadi.
Masalan, axloq fanida falsafiy bilimning ayni shu sohasi va
falsafaning axloq bilan turdosh bo’limlari –
antropologiya,
ijtimoiy falsafa, aksiologiyaga xos bo’lgan kategoriyalar
tizimi (yaxshilik va yomonlik, sha’n
va qadr-qimmat, hayot
ma’nosi, baxt va boshqalar) vujudga kelgan. Tushunchalar,
mulohazalar, mushohadalar, dalillash va hokazolar mantiq
kategoriyalari hisoblanadi. Estetikada go’zallik va xunuklik,
fojeaviylik va kulgililik, ulug’vorlik va tubanlik kabi
k
ategoriyalar qo’llaniladi. Biz esa falsafaning umumiy
kategoriyalarini ko’rib chiqamiz.
29
1
1
7
Axborotlashgan jamiyat nazariyalari.
XX asrning so’nggi o’n yilliklarida FT
T
Do'stlaringiz bilan baham: |
