0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat savollari

.  «Gnoseologiya»
  -  sof  falsafiy  kategoriya.  Uning 
nomi yunoncha gnosis 
–
 bilim, ilm va logos 
–
 
ta’limo
t, fan 
so’zlaridan  kelib  chiqqan.  So’zma
-
so’z  ma’nosi 
- 
«bilish 
haqidagi  ta’limot  (fan)»,  «ong  haqidagi  ta’limot  (fan)». 
Falsafiy adabiyotlarda, shu jumladan falsafiy qomuslar va 
lug’atlarda  «gnoseologiya»  atamasi  «bilish  nazariyasi» 
deb  tarjima  qilingan.  Shu  bilan  bir  qatorda,  ayni  shu 
mazmunni  ifodalash  uchun  falsafiy  adabiyotlarda 
«epistemologiya» so’zi ham qo’llaniladi. 
 
Shuni  ta’kidlash  lozimki,  gnoseologiyaga  tatbiqa
n 
bilish 
nazariyasi 
va 
epistemologiya 
nomlarining 
qo’llanilishini  o’rinli  deb  bo’lmaydi.  Zotan,  «yepisteme» 
so’zi  «pistis» 
- 
e’tiqod  so’zi  bilan  uzviy  bog’liq.  Biroq,  biz 
biladigan (gnosio) va biz ishonadigan (pistio), mavjudligiga 

---

e’tiroz  bildirmaydigan  n
arsalar 
–
  falsafiy  va  ilmiy 
bilimlarning  hozirgi  darajasida  mazmunan  har  xil 
tushunchalardir.  Shu  bois  G’arbiy  Yevropa  falsafasida 
epistemologiyaning mazmuni ikki xil, ba’zan esa  –
  uch xil 
talqin qilinadi.  
Umuman  olganda,  hozirgi  zamon  falsafasida 
gnoseologiya  bilish  jarayonining  umumiy,  aniqroq 
aytganda 
–
 
falsafiy 
mohiyati 
hamda 
umumiy 
muammolariga  e’tiborni  qaratadi.  Epistemologiya  esa, 
bizning  muayyan  narsalar  haqidagi  bilimlarimiz  va  (yoki) 
e’tiqodlarimizning ishonchlilik darajasini o’rganadi. 
 
Demak,  epistemologiya  gnoseologiyaning  tarkibiy 
qismi  yoki  uning  amaliy  ifodasidir.  Tom  ma’nodagi 
epistemologiya  hozirgi  kunda  ilmiy,  haqiqiy  bilimning 
mazmunini,  shuningdek  diniy  e’tiqodlarning  gnoseologik 
mohiyatini o’rganish bilan shug’ullanadi. Bunda esa bili
sh 
(ong)ning  mohiyati  to’g’risida  bahs  yurituvchi  falsafiy 
ta’limot 
ma’nosidagi 
«gnoseologiya» 
atamasidan 
foydalaniladi. 
Shu 
bilan 
biz 
avval  gnoseologiya 
muammolari doirasini aniqlab olishga harakat qilamiz.  
Gnoseologiya  yoki  bilish  nazariyasi  falsafiy  bilimlar 
(falsafa  fani)  bo’limi  bo’lib,  unda  1)  insonning  dunyoni 
bilish imkoniyati 2) insonning o’zlikni anglash jarayoni; 3) 
bilishning  bilmaslikdan  bilim  sari  yuksalishi,  4)  bilimlar 
tabiati va ularning mazkur bilimlarda aks etuvchi narsalar 
bilan o’zaro nisbati o’rganiladi. 
 
. 
23 
2 
1 
6 
Ilmiy bilish uslubi va uslubiyati. 
24 
3 
1 
9 
Etarli asos qonuni deb nimaga aytiladi 
To’g’ri 
fikrlashga 
xos 
bo’lgan 
muhim 
xususiyatlardan  biri  isbotlilik,  ishonchlilikdir.  Fikrlash 
jarayonida  buyum  va  hodisalar  haqida  chin  muhokama 
yuritibgina  qolmasdan,  bu  muhokamaning  chinligiga 
hyech  qanday  shubha  bo’lmasligi  uchun  uni  isbotlashga, 
asoslashga  harakat  qilinadi.  Bunda  chinligi  avvaldan 
ma’lum  bo’lgan  va  o’zaro  mantiqiy  bog’langan 
mulohazalarga  asoslaniladi,  ya’ni  bayon  qilingan  fikrning 
chinligi  avvaldan  ma’lum  bo’lgan,  chinligi  tasdiqlangan 
boshqa 
bir 
fikr, 
mulohaza 
bilan 
taqqoslanadi. 
Tafakkurning  bu  xususiyati  yetarli  asos  qonuni  orqali 
ifodalanadi. 
Inson  tafakkuriga  xos  bo’lgan  bu  qonunni  birinchi 
marta  nemis  faylasufi  va  matematigi  G. Leybnis  ta’riflab 
bergan.  Uning  ta’kidlashicha,  barcha  mavjud  narsalar 
o’zining  mavjudligi  uchun  yetarli  asosga  ega.