0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat savollari

---

0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat 
savollari 
 
 
Savolning 
tartib 
raqami 
(1-200) 
Savolning 
qiyinlik 
darajasi 
Savolning 
qanday 
mashg’ulotga 
tegishliligi 
Mavzu  
nomeri 
Savol matni 
1 
2 
1 
1 
Falsafa tushunchasining  mohiyatini siz qanday tushunasiz? 
.
 
Har  qanday  noma’lum  so’z  mazmunini  uning 
etimologiyasidan,  ya’ni  u  qachon,  qanday va  nima  uchun 
yuzaga  kelganini  aniqlashdan  boshlash  o’rinli  bo’ladi. 
«Falsafa»
  tushunchasi  yunoncha  phileo 
–
  sevaman  va 
sophia 
–
 
donolik  so’zlaridan  kelib  chiqqan  bo’lib,  ma
zkur 
atamaning  dastlabki  ma’nosini  donolikka  muhabbat  deb 
talqin qilish mumkin. Falsafa so’zini ilk bor qadimgi yunon 
mutafakkiri Pifagor miloddan avvalgi VI asrda tayyor holda 
(afsonalar,  rivoyatlar,  an’analar  orqali)  avloddan  avlodga 
o’tuvchi  bilim  va  inson  o’z  aqliga  tayanib,  mushohada 
yuritish  va  borliqni  tanqidiy  tushunish  yo’li  bilan  olishi 
mumkin bo’lgan bilimni farqlash maqsadida ishlatgan
 
2 
1 
1 
4 
Borliq tushunchasi va uning asosiy shakllari. 
«Borliq»  kategoriyasi  falsafa  paydo  bo’lishi  bilan 
shakllangan va izchil nazariy qiziqish predmetiga aylangan 
bo’lsa
da, dunyo haqida odamlar ancha oldinroq fikr yurita 
boshlaganlar  va  bu  tasavvurlar  ko’p  sonli  afsonalar  va 
miflarda bizgacha yetib kelgan.  
Borliq  muammosini  falsafiy  anglab  yetishga  ilk 
urinishlar  miloddan  avvalgi  birinchi  ming  yillikda  vujudga 
kelgan  qadimgi  hind  va  qadimgi  xitoy  falsafalaridayoq 
kuzatiladi.  Xususan,  Vedalar  (qadimgi  hind  tafakkurining 
ilk  yodgorliklari)  va  ularga  diniy-falsafiy  sharhlar 
–
 
Upanishadalarda  yaxlit  ma’naviy  substansiya,  o’lmas  jon 
haqidagi 
g’oyalar, 
shuningdek 
dunyo 
haqidagi 
materialistik  va  ateistik  tasavvurlar  o’z  aksini  topgan. 
So’nggi  zikr  etilgan  tasavvurlarga  muvofiq  butun 
borliqning  negizini  tabiiy  asoslar 
–
  olov,  havo,  suv, 
yorug’lik,  makon,  vaqt  tashkil
  etadi.  Qadimgi  Hindiston 
mutafakkirlari borliq sirining tagiga yetishga harakat qilar 
ekanlar,  quyosh  tunda  qayerga  ketadi,  yulduzlar  kunduzi 
qayoqqa  yo’qoladi  kabi  savollarga  javob  topishga 
uringanlar va bu tasavvurlarni insoniyatga ma’lum bo’lgan 
eng qadimgi kitob 
–
 Rigvedalarda aks ettirganlar.  
Qadimgi 
Xitoy 
falsafasi 
avvalo 
ijtimoiy 
muammolarga  qarab  mo’ljal  olgani  bois,  unda  inson 
borlig’iga,  shuningdek  ijtimoiy  borliqqa  ko’proq  e’tibor 

---

berilgan.  Ayni  vaqtda,  tabiatning  birinchi  asoslari  ham 
e’tibordan  chetda
  qolmagan.  Bu  qiziqish,  xususan, 
narsalar  va  hodisalarning  butun  rang-barangligini 
belgilovchi  besh  stixiya  (suv,  yer,  daraxt,  temir,  olov) 
haqidagi  ta’limotda  o’z  aksini  topgan.  Keyinroq 
«O’zgarishlar kitobi»da borliqning butun rang
-barangligini 
tashkil etuvchi bunday birinchi asoslarning sakkiztasi qayd 
etiladi.  
Xudolarning  kelib  chiqishi,  ularning  hayoti,  ishlari, 
o’zaro  kurashi  haqida  hikoya  qiladigan  va  shu  tariqa 
qadimgi  odamlarning  dunyoning  vujudga  kelishi  va 
evolyusiyasi 
haqidagi 
tasavvurlarini 
aks 
ettirgan 
kosmogonik  miflar  Suqrotga  qadar  avvalo  tabiat  falsafasi 
sifatida  yuzaga  kelgan  va  rivojlangan  yunon  falsafasining 
birinchi  manbai  bo’lib  xizmat  qildi.  Ilk  yunon  faylasuflari 
o’z  asarlarini  odatda  «Tabiat  haqida»  deb  nomlaganlari, 
ularning o’zlari esa naturalistlar, «fiziklar» deb atalishi bu 
fikrni tasdiqlaydi.  
Sharq  donishmandlari  kabi,  antik  mutafakkirlarni 
ham  borliqning  manbalari  qiziqtirgan.  Qadimgi  yunon 
falsafasi  vujudga  kelgan  paytdan  boshlab  ular  butun 
borliqning  birinchi  sababini  mavj
ud  voqyelikning  o’zidan 
izlaganlar, uni dam suv (Fales) yoki havo (Anaksimen) deb, 
dam hamma narsani boshqaradigan boqiy va cheksiz asos 
–
 
«apeyron»
(Anaksimandr)  deb  tavsiflaganlar.  (taxminan 
mil.  av.  611-545  yillar)  Anaksimandr  hatto  jonli 
mavjudotlarning 
tabiiy  kelib  chiqishi  g’oyasini  ilgari 
surgan. Uning fikricha, mazkur mavjudotlar dengiz suvida 
vujudga  kelgan  va  suv  o’tlaridan  paydo  bo’lgan.  So’ngra 
baliqsimon  mavjudotlar  quruqlikka  chiqqan  va  ulardan 
odamlar  rivojlangan.  Shunga  o’xshash  fikrlarni  Kse
nofan 
(mil. av. 580-490 yillar) ham ilgari suradi. U hamma narsa 
yer  va  suvdan  vujudga  keladi  va  rivojlanadi,  hatto  «biz 
ham yer va suvdan paydo bo’lganmiz», deb hisoblaydi. 
 
 
3 
1 
1 
4 
Borliqnng fazo va vaqtda mavjud bo‘lish tamoyili . 
 
4 
2 
1 
5 
Falsafa  qonunlarining  tabiat,  jamiyat  va  inson  tafakkurida 
namoyon bo‘lishiga misollar keltiring ?