0 ‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatisiyalarini rivojlantirish vazirligi

10.2. Sovetlarning Turkistonda amalga oshirgan siyosatlari
XX asrning 20-yillarida Turkistonda sodir boTgan hokimiyat 
o‘zgarishlari, siyosiy beqarorliklarga qaramasdan tub aholi o'lkada 
ijtimoiy hayotni yolga qoyishga intildilar. Qishloqlar, daha-mahallalarda 
oqsoqollar, miroblar jamoat ishlariga rahbarlikni davom ettirdilar. 
Ammo qozixonalar yopilgan, fuqarolarning nizoii ishlari chiqib 
qolganda, ular yangi shaharlarga borib sudga murojaat qilishlari kerak 
edi. Bu bir qancha noqulayliklarni keltirib chiqarardi. Aholi boshqaruv 
idora-mahkamalarni tuzishga asosan manfaatdorlik bilan yondashdi. 
Mahalliy boshqaruv idoralariga faol, obro-e’tiborli, savodli vakillarni 
ko‘rsatib sayladilar.
1 30

---

Bularga: Turor Risqulov Turkiston MIK raisi, keyinchalik 
Turkiston XKS raisi, Nazir To‘raquIov Turkiston kompartiyasi MK 
kotibi, Qayg‘usiz 0 ‘taboyev Turkiston XKS raisi, so‘ngra Buxoro 
respublikasi nozirlar sho‘rosi raisi muovini, Abdulla Rahimboyev 
Turkiston MIK raisi, Inomjon Xidiraliev Turkiston MIK raisi, 
0 ‘zbekiston yer ishlari komissari kabilami misol qilib keltirish mumkin. 
Ular xalq ommasi manfaatlari uchun astoydil xizmat qildilar. Sovet 
hokimiyati bilan hamkorlik qilgan yerli xalq vakillari ijtimoiy adolat, 
erkinlik shiorlariga ishondilar. 
: 
if'*!
Zo‘ravonliklar, xalqni talashga barham berishga bel bogMadilar va 
bu yolda kurash olib bordilar. Tub erlik xodimlar, jumladan yuqori 
lavozimlardagi arboblar faoliyati markaz tomonidan qattiq nazorat 
qilinar edi. OMkaning tobeligini kuchaytirish uchun Markazdan 
bolshevik kadrlar yuborildi. 1920-1932- yillarda Turkistonga 1400 
rusiyzabon bolshevik keldi. Markaz 0 ‘lkada hukmronlik qiluvchi organ 
sifatida. RKP(b) Turkiston byurosi (Turkbyuro)ni ham tashkil qildi. Tez 
orada bu byuro 0 ‘rta Osiyo byurosiga aylantirildi. Xorazm, Buxoro 
Kompartiyalari 
0 ‘rta Osiyo byurosi 
tarkibiga kiritilib, 
uning 
ko‘rsatmalari boyicha ish olib bordilar.
20- yillarga kelib markazda Turkistonni bo‘lib yuborish, uni 
yagona davlat tuzilmasi sifatida yoq qilish g‘oyasi ustuvor bo‘lib qoldi. 
Tarixan tarkib topgan uchta daviatni tugatib, ulaming orniga yangi 
davlatlar tuzish fikrini Turkkomissiya raisi Ya.E.Rudzutak 1920- 
yillaming boshlaridayoq o‘rtaga tashlagan edi. 1921-yil boshiga kelib 
0 ‘rta Osiyoda TASSRdan tashqari Buxoro va Xorazm Xalq Sovet 
Respublikalari ham bor edi.
Hududlami qaytadan belgilash va chegaralash tarafdorlari til 
tafovutlari, milliy tafovutlarga diqqatini ko‘proq qaratib, xo‘jalikka oid 
iqtisodiy omillami, mavjud suv resurslari, sug‘orish tizimlarining 
umumiy ekanligini hamroq hisobga oldilar. Rahbar xodimlar orasida 
rusiyzabonlar bilan tub xalqlar vakillari o‘rtasidagi ixtiloflar, ay rim 
guruhbozlik korinishlarini Rudzutak va boshqalar 0 ‘rta Osiyodagi 
milliy mojaro deb, davlatlar hududini tubdan qayta belgilash uchun hal 
qiluvchi asosiy dalil sifatida ilgari surdilar.
1924-yildan 0 ‘rta Osiyoni chegaralab bo‘lish va milliy 
respublikalar tuzish g‘oyasi amalga oshirila boshiandi. Bu g'byani 
amalga oshirishda turli loyihalar, takliflar kiritildi va ular astoydil 
himoya qilindi, o‘zaro ziddiyatlar, g‘oyaviy kurashlar avj oldi, Shunga 
qaramay, 
milliy-hududiy 
chegaralanish 
o‘tkazilishini 
ma’qullab
13 !

---

rezolyutsiyalar qabul qilindi. 1924- yil 31-oktyabrda 0 ‘zbekiston SSR 
Inqilobiy Komiteti (revkom) tuzildi, u 0 ‘zbekiston Respublikasi tuzishni 
boshqarib bordi. 1925-yil 13-fevralda Buxoroda Sovellaming I 
umumo‘zbek qurultoyi ochildi. Unda Deklaratsiya qabul qilinib, 
“0 ‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi tuzilgani” e’lon qilindi.
ц. 0 ‘zbekiston hukumatining raisi qilib Fayzulia Xo'jayev saylandi. 
Respublika Markaziy Ijroiya Komiteti raisi etib Farg‘ona vodiysidan 
chiqqan 
dehqon,, “Qo‘shchi” 
uyushmasining. rahbari 
YoMdosh 
Oxunboboyev 
saylandi. 
Shuningdek, 
0 ‘zbekiston 
kommunistlar