0 ‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatisiyalarini rivojlantirish vazirligi

partiyasi tashkil topdi. Uning Markaziy qomitasining birinchi sekretari 
etib V. I. Ivanov, ikkinchi kotibi lavozimiga Akmal Ikromov saylandilar. 
1927-yilda esa A. Ikromov birinchi sekretar lavozimiga ko'tarildi. 
0 ‘zSSRning poytaxti qilib Samarqand shahri belgilandi. 1925-yil 
mayda 0 ‘zbekiston SSR SSSR tarkibiga kirdi. 1930-yilda poytaxt 
Samarqanddan Toshkentga ko‘chirildi.
Shunday qilib, milliy hududiy chegaralash xalqning ijtimoiy- 
siyosiy hayotiga, madaniyatiga, an’analariga katta ta’sir ko‘rsatdi. 
Mintaqa kartasi qaytadan tuzilib, ikkita mustaqil davlat XXSR va BXSR 
tugatildi. Millatning bir qismi o‘z ota-bobolari yerida yashab, mehnat 
qilsa-da, rasmiy ta’rifga ko‘ra, “o‘z sonli millatga” aylanib qo‘ldi. 
Shuningdek, bu tuzumalarni 
0 ‘rta Osiyo xalqlarining “milliy 
davlatchiligi” deb ham bo‘lmaydi.
Olrta Osiyoda tashkil qilingan bu tuzilmalar davlat bo‘lib shakllan- 
magan tuzilmalar edi. Mazkur tuzilmalar suverenitet va mustaqillikdan 
mahrum edilar. Ular SSSR ning ma’muriy-iqtisodiy rayonlari darajasiga 
tushirilgan bo‘lib, asosan Markazning manfaatlariga xizmat qilish, 
xomashyo etishtirish kabi vazifalar belgiiab berilgan edi. 1936-yil 5- 
dekabrda SSSRning yangi Konstitutsiyasi qabul qilinib, unda 
Qoraqa!pog‘istonning 0 ‘zbekiston SSR hududiga kirishi qayd qilindi.
1921-yil boshlariga iqtisodiyot sohasida bir qator konikmalarni 
e’lon qildi, bu sovet mamlakatida yangi iqtisodiy siyosat (YalS) nomini 
oldi. Uning asosiy mazmun mohiyati “harbiy kommunizm” siyosati, 
oziq-ovqat razvyortkasi, dehqon mahsulotlarini tartib olishni yoq qilish, 
soliqlar tizimini joriy etishdan iborat edi. Buning natijasida Turkistonda 
mayda korxonalar, do‘konlar, bozorlar, karvon-saroylar va boshqalar 
qisqa vaqt ichida ishga tushirilib, xizmat ko‘rsata boshladi. 
Hunarmandchilik tez tiklandi.
Davlat iqtisodiyotni boshqarish tizimini yangi sharoitlarga 
moslashtirish choralarini ko‘rdi. 1921-yil mart oyida Turkiston
132

---

Iqtisodiy Kengashi (Turk EKOSO) tuzilib, mahalliy iqtisodiy kengashlar 
uning tasarrufiga o ‘tkaziidi. Shuningdek, Turk EKOSO tarkibida Davlat 
Planlashtirish Komissiyasi (Gosplan) tuzildi. RSFSR rahbariyati, 
bolsheviklar mintaqani siyosiy-rna’muriy qaramlikda tutish bilan birga, 
bundagi boyliklarga egalik qilishga asosiy e’tiborini qaratdilar.
Paxtachilikni rivojlantirishga Markaz alohida ahamiyat berdi. 
Paxtani soliqdan ozod qildi, uning xarid narxini oshirdi. Dehqonlarni 
paxta etishtirishga rag‘batiantirish maqsadida byudjetdan mablag* bilan 
ta’minlash., qishloq xo‘jalik qurollarini olib kelish, kamquvvatli 
xo‘jaliklami ish hayvonlari bilan ta’minlash choralarini kordi. 
Irrigatsiyani qayta tiklash, sug‘orish tarmoqlarini ta’mirlash ishlariga 
dehqonlar ommasini majburan jalb qilishga e’tiborini qaratdi.
1923-yili Toshkentda qishloq xo‘jalik banki ta’sis etildi, 
shirkatchilik uyushmalari (kooperatsiya) tashkil qilindi. Davlat-bank 
mablagdari shular orqali dehqon xo‘jalikiariga kredit qilib beriiadigan 
boidi. Kreditdan foydalangan dehqon xo‘jaliklari paxta maydonini 
kengaytirib bordilar. Moskvada glavxlopkom (paxtachilik qo‘mitasi), 
shelkotrest (pillachilik tresti) va shu kabi tashkilotlar tuzilibdi, ular O'rta 
Osiyo paxtachilik va pillachiligi ustidan o‘z nazoratini o‘matdilar. 1923- 
yilda 0 ‘rta Osiyo Iqtisodiy Kengashi tashkil qilinib, uning I-qurultoyida 
rasman uchta respublika iqtisodiyotining hamkorlik yolida birlashuvi 
e’lon qilindi. Bu mintaqa xo‘jaligi ustidan Markaz nazorati omatildi, 
boyliklariga amaliy egalik qilish yo‘li ochildi, degan edi.
Shunday qilib, XX asrning 20- yillarida jamiyat hayotining barcha 
sohalarida boshlangan erkin faoliyat jarayoni, yangi iqtisodiy siyosat 
prinsiplari, va tarkibiy qismlarining birgalikdagi sa’y-harakatlari 
vayronagarchilikni, qahatchilikni asta-sekin tugatishga va xo'jalik 
hayotining birmuncha tiklanishiga olib keldi. Ammo, 20- yillaming 
ikkinchi yarmidan 0 ‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy,.siyosiy, madaniy 
hayotining hamma jabhalarida ma’muriy-buyruqbozlik usuli borgan sari 
zorayishi natijasida yangi iqtisodiy siyosat o‘zim'ng bor mohiyatini, 
mavqeini yo‘qota bordi. Sanoat va qishloq xo‘jaligida qiyinchiliklar 
ko’payib bordi.
Tovar tanqisligining kuchayib borishi narx-navoning oshib 
ketishiga, somning qadrsizlanishiga olib keldi. Sanoat mollari va qishloq 
xo‘jalik mahsulotlari narxlari o‘rtasida katta farq bo‘ljshi, sanoat bilan 
bo‘layotgan iqtisodiy munosabatlar dehqonlaming noroziligiga olib 
keldi. 
Ijtimoiy-iqtisodiy 
siyosatda 
ro‘y 
berayotgan 
keskin 
qiyinchiliklami adolat yuzasidan, aql-idrok bilan emas, balki ma’muriy-
133

---

buyruqbozlik yo‘li bilan, zo‘ravonlik usuli bilan bartaraf qilish uchun 
Markaz siyosiy .hokimligining harakati kuchayib bordj.