0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

Beglar  dargohini  siyosat  bezatdi,
S iy o sa t  bilan  bekla r  eln i  tuzatdi,
Yomonlarga  siyosat  yurgizish  kera k,
Yurt  orasidagi  ya ra m a sla rni  siyosat  tozalaydi.
XI  asrda  N iz o m u lm u lk   S h arq  tarixi  va  m a d an iy atid a  
o ‘z ining   p o d s h o h la r  tu rm u sh i  h a q id a   1091-yilda  yozgan 
«Siyosatnom a»  («Siyar  u l-m u lk » )  n o m li  o ‘lm as  asari  b i­
lan  iz  qo ldirdi.  A sarning  asosiy  g ‘oyalari  s h u n d a n   ib o rat- 
ki,  v azir  N iz o m u lm u lk   sh o h   va  h o k im la rn i  adlu  insofga, 
sulh  va  m u r u w a tg a ,  d avlatni  o q ilo n a   b o s h q a rib ,  q a t ’iy 
q o id a   va  ta rtib   o ‘rn atish ga,  a m a ld o rla rn i  vijdonli,  po k, 
halol  va  iym onli  b o ‘lishga,  m a m la k a t  obo d o n lig i,  u ning  
ahli  farovonligi,  tinchligi  va  totuvligini  t a ’m in la s h   u c h u n  
h a ra k at  qilishga  d a ’vat  etadi.
H a r  b ir  m a m la k a td a   nazariy  bilim lar  q a n c h a   c h u q u r  
va  keng  b o ‘lsa,  siyosat  shu  q a d a r  t o ‘g ‘ri,  m u s ta h k a m   va
M a rk a z iy   O siyoda 
siy o sa t  m asalasi
Siyosat  tu s h u n c h a s i  M ark az iy  
Osiyo  xalqlarida  q adim dan  mavjud 
b o ‘lib,  bu   h a q d a   k o ‘plab   y o z m a
124

---

real  b o ‘ladi, jam iyat  taraqqiyotini  tezlashtiradi.  M ustahkam  
n azariy  poydevorga  ega  b o ‘lm a sd an   jid diy,  o q ilo n a   siyo- 
satni  am alga  oshirib  b o ‘lmaydi.  S h u  bo isd an   h a m   u lu g ‘ 
b o b o k a l o n i m i z   A m ir   T e m u r   m u a z z a m   d a v la t in i  u c h  
tam oyil  asosiga  qurgan:  diyonat,  adolat,  siyosat.  Y a ’ni  dinu 
im o n ,  odillik  va  kuchli  iroda.  Iy m o n   y o ‘q  yerda  halollik 
y o ‘q,  dem ak,  y urtda  baraka  y o ‘q.  A dolat  boMmasa  to tu v ­
lik,  ham jihatlik  o ‘m in i  zu lm   va  z o ‘rlik  egallaydi.  Siyosat, 
ta la b ch a n lik ,  q o n u n   kuchli  b o ‘lm asa,  o ‘g ‘ri,  m u tta h a m , 
k a lla k e s a r la r n in g   ovi  y u ra d i.  A m ir   T e m u r :  « S iy osatd a 
m aslahat,  m ulohazakorlik,  o ‘ylab  ish  qilish  qurol  kuchidan 
koTa  o ‘n  baravar foydaliroqdir»,— degan.  Bu  so‘zlar hozirgi 
k u n d a   nizoli  masalalarini  siyosiy  m u lo qo t,  ogohlantiruvchi 
diplom atiya  y o ‘li  bilan  hal  qilish  zarurligini  bildiradi.
O qilona  siyosat  h ar  q an d ay   m ushkul  ahvoldan  chiqish 
im k on in i  beradi.  N aql  qilishlaricha,  A m ir  T e m u r  Eronga 
q a r s h i  y u r is h   b o s h l a g a n d a   I s f a h o n n i n g   q a m a l i   u z o q  
c h o ‘zilib,  q o ‘shinni  ozuqa  bilan  t a ’minlashga  m ablag1  ye- 
tishmay qoladi.  Shun da  u  Sam arqandga,  Saroymulkxonimga 
m aktub   y o ‘llab:  «Q o‘sh in ning   zaxirasi  tugadi,  xazinadan 
zar  yuboring»,  —  deydi.  S a roym ulkxonim   m aktub ni  o ‘qib, 
orqa  tom oniga:  «U lug1  am ir,  zaringiz  tugagan  b o ‘lsa,  siyo- 
satingiz  h a m   tugadim i?»  — deb  yozib  qaytarib  yuboradi. 
A m ir  T e m u r  S aro ym ulkxonim ning  kinoyali  zam zam asini 
o ‘yla b -o ‘ylab,  bir qarorga  keladi:  lashkargohda s o ‘yib  yeyil- 
g a n   q o ‘y,  q o r a m o l,  o t  va  tu y a   su y ak la rin i  o ‘sh a   kuni 
yig‘dirib,  turli  hajm larda  qirqtirib,  katta  hajmdagisiga  kat­
ta  qiym at,  kichigiga  kichik  qiym at  belgilab,  unga  p o ‘lat 
m u h rin i  qizdirib  ta m g ‘a  bostiradi  h a m d a   m u vaqq at  pul 
o ‘rniga  m u o m a la g a   kiritishga  fa rm o n   b e rad i.  N a tija d a , 
q o ‘shni  s h a h a r va  qishloqlardan  suyak  pulga  q o ‘shin  uch u n  
oziq-ovqat  sotib olinadi.  Tez  kunda  Isfahon  taslim b o ‘lgach, 
suyak  pullar  z ar  bilan  almashtiriladi.
XV  asm ing  ulkan  allom alaridan  biri  H usayn  Voiz  Ko- 
shifiy  «Axloqi  Muhsiniy»  asarining  «Siyosat»  degan  bobida: