0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

Bahs  yuriting
 
Temuriylar  davri  ma’naviyati  va  hozirgi  zamon
ADABIYOTLAR
1 . 1.  K a rim o v .  A m ir  T e m u r  —  fa x r im iz ,  g 'u r u r i m iz .  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » , 
1996.
2.  I.  K a rim o v .  M a ’n a v iy   y u k s a lis h   y o ‘lid a . Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » , 
1998.
3. 
I. 
K a rim o v .  M illiy   is tiq lo l  m a f k u ra s i  — x a lq   e ’tiq o d i  v a k e la ja k k a
is h o n c h d ir .  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,  2 0 00.
4. 
I. 
M o 'm in o v .  A m ir  T e m u r n in g   O 'r t a   O siy o   ta r ix id a   tu tg a n   o ‘rn i  va 
ro li.  Т .:  « F a n » ,  1993.
5.  T e m u r   tu z u k la ri.  Т .:  G ‘.  G ‘u lo m   n o m id a g i  A d a b iy o t v a  s a n ’a t  n a s h r i- 
y o ti,  1991.
6.  Х и л д а   Х у к х е м .  В л а с т и т е л ь   с е м и   с о з в е з д и й .  Т .:  « A d o la t» ,  1995.
7.  В.  A h m e d o v .  A m ir  T e m u r n in g   ta r ix d a g i  o 'r n i .   « M u lo q o t» ,  1996.
T E S T   SAVOLLARI
1.  S h a rq   R e n e s s a n s i  (b u y u k   U y g 'o n is h   d a v ri)  q a y si  a s r la r n i  o ‘z  ic h ig a  
o la d i?
A )  V - V I I .   B)  V H - I X .   D )  I X - X I I .   E )  X I I - X I V .   F )  X I V - X V .
2.  S o h ib q ir o n   A m ir   T e m u r   S a m a r q a n d   a tr o f id a   q a n c h a   b o g ‘  y a ra tg a n ?
A )  7  ta .  B)  8  ta .  D )  9  ta .  E )  11  ta .  F )  12  ta .
3.  O q s a ro y   q a s ri  q a c h o n   q u rilg a n ?
A )  1 3 7 0 - 8 4 .  B )  1 3 8 0 - 9 4 .   D )  1 3 9 0 - 1 4 0 4 .  E )  1 3 9 8 - 1 4 0 5 .  F )  1 3 8 0 -  
1404.
4.  A m ir  T e m u r   o ‘z   s a lta n a tin i  n e c h a   u lu sg a   b o ‘lib   b o s h q a rg a n ?
A )  2  ta .  B)  3  ta .  D )  4  ta .  E )  5  ta .  F )  6  ta .
5.  « T e m u r   tu z u k la r i»   q a c h o n   in g liz   tilid a   n a s h r   q ilin g a n ?
A )  1650.  B)  1700.  D )  1750.  E )  1783.  F )  1805.
6.  A m ir  T e m u r g a   b a g ‘is h la b   k ito b   y o z g a n   a n g liy a lik   a y o l  m u a l li f  k im ?
A )  Y e liz a v e ta   I I .  B)  M a r iy a .  D )   X ild a   X u k x e m .  E )  M .  T e t c h e r .
F )  D ia n a .
7.  « Z iji  ja d i d i  K o ‘ra g o n iy »   a s a r in in g   m u a llifi  k im ?
A )  A m ir   T e m u r .  B )  H u s a y n   B o y q a ro .  D )  M ir z o   U lu g ‘b e k .  E ) A li 
Q u s h c h i.  F )  B o b u r.
8.  I.  K a rim o v n in g   « A m ir  T e m u r   —  fa x rim iz ,  g 'u r u r im iz »   a s a ri  q a c h o n  
y o z ilg a n ?
A )  1992.  B)  1994.  D )  1995.  E )  1996.  F )   1999.
I l l

---

7 - § .  M A ’NAVIYAT  VA  IQ T IS O D IY O T ,  U L A R N IN G  
0 ‘Z A R O   M U N O S A B A T I  H A M D A   JA M IY A T  
H A Y O T ID A   T U T G A N   0 ‘R N I
Iq tiso d iy o t  tu sh u n c h a si 
Kishilik  ja m iy a ti  ta ra q q iy   etar
ekan ,  u ning   b a rc h a   ja b h alari  bir- 
biriga  bog ‘liqdir.  M a ’naviyatli  ja m iy a td a   iqtisodiyot  h a m  
tez  ta raq qiy  etadi.  Ja m iy a t  a ’z o larin in g   barchasi  u c h u n  
iqtisodiy  sharoit,  ularning  totuv  yashashi  u c h u n   im koniyat 
yaratiladi.  Lekin  m a ’naviyati  tub an,  o ‘g ‘irlik,  korrupsiya, 
p o ra x o ‘rlik,  z o ‘ravonlik,  qonunsizlik  avj  olgan  ja m iy a td a  
faqat  b ir  hovuch  kim salar  u c h u n   iqtisodiy  im koniyat  yara­
tiladi  h am d a  ularning turm ush  darajasi  yuqori  b o ‘ladi, ja m i- 
y a tn in g   q o lg a n   a ’zolari  q a sh s h o q lik k a   m a h k u m   etiladi 
h a m d a   o xir-oqibatda  ja m iy a td a   tartibsizlik  kelib  chiqadi.
Shu  sababli  m a ’naviy  ta ra q q iy o tn in g   yuksakligi  iqti- 
sod iy otning   gurkirab  rivojlanishi  u c h u n   sh aro it  yaratadi. 
Iqtisod  — bu  m u ayy an  ijtim oiy  tu z u m d a g i  ishlab  c h iq a - 
rish  m u n o sab a tla ri  m ajm u id ir.  Rivojlangan  b o z o r  iqtisodi- 
yotini  shakllantirish  ja ra y o n id a   «barcha  islo h o tla rn in g  — 
iqtisodiy,  d e m o k ra tik ,  siyosiy  islo h o tla rn in g   asl  m aqsadi 
insonga  m u no sib  tu rm u s h   va  faoliyat  sh aro itlarini  vujudga 
keltirish dan  iboratligini  d o im o   esda  tu tis h   zarur.
Aholi  turm ush  darajasi  faqat  uning  darom adining  oshi- 
shi,  sifatli  iste’mol tovarlari  bilan yetarli ta ’minlanishi asosida 
o ‘lchanmaydi.  Balki  m a ’naviyat  va  m a ’rifat,  m adaniy  ehti- 
yoj,  turli  shakllarda  sifatli  xizmat  ko‘rsatish,  b o ‘sh  vaqtdan 
m a z m u n li  fo y d a la n ish ,  jis m o n iy   va  aqliy  y e tuk lik  kabi 
k o ‘pgina  sifat  k o ‘rsatkichlarini  o ‘z  ichiga  oladiki,  ularsiz 
yuksak  tu rm u sh   farovonligiga  erishib  b o ‘lmaydi.
H a y otda  ehtiyojlar  va  m anfaatlar  —  inson  faoliyatini 
harakatlantiruvchi  kuchdir.  Inson  oziq-ovqat,  kiyim-kechak, 
joyga  muhtoj.  Hayvonot dunyosi  ham  oziq-ovqatga  muhtojlik 
sezadi.  Inson  ishlab chiqarish  orqali o ‘z ehtiyojlarini  qondira- 
di,  hayvonlar  esa  hech  nim a  ishlab  chiqarmaydi.  Insonlar- 
ning  m oddiy  ishlab  chiqarish  jarayonlari  va  bu  borada  yu­
zaga keladigan  munosabatlarni  iqtisodiyot fani  o ‘rganadi. Abu 
Ali  ibn  Sino  fanlam i  tasnif qilar  ekan,  iqtisodiyotni  x o‘jalik 
yuritish  sohasidagi  am aliy  fanlar  qatoriga  kiritadi.  O brta
112

---

asrlarda  ilmlar  tasnifi  bilan  shug‘ullangan  Abu  Abdulloh  al- 
X orazm iy  xalq  iqtisodiyotini  x o ‘jalik  yuritish  sohasidagi 
amaliy  falsafiy  fan  doirasiga  kiritgan.
A bdulla  A v lo niyn in g  «Turkiy  g u listo n  yox ud   axloq» 
asarida  «Iqtisod  deb  pul  va  m ol  kabi  n e ’m a tlarn in g  qadrini 
b ilm a k n i  aytilur.  M ol  q a d rin i  biluvchi  kish ilar  o ‘rinsiz 
yerga  b ir  tiyin  sarf qilm as,  o ‘rni  k elganda  s o ‘m n i  ayamas. 
Saxovatning  ziddi  baxillik  b o ‘lgani  kabi,  iqtiso dn in g  zid- 
di  isrofdir.  A lloh  b u n d a y   kishilarni  suym aydi.  Iqtisodga 
rioya  qilgan  kishilar  h a m m a   vaqt  tin c h   va  ro h a td a   yashay- 
dilar.  H ozirgi  k u n d a   m aq sad g a  y e tm o q ,  xalqqa  m a q b u l 
b o ‘lm o q  u c h u n   ilm  va  m ol  lozim dir.  M ol  to p m o q lik n in g  
eng  b a rk a m o l  y o i i  — ekinlik,  h u n a rm a n d lik ,  savdogarlik- 
dir.  B ularning  h a r  birini  h a m   bilish  lozim»,  —  deyiladi.
Ishlab  c h iq arish n in g   o ‘sishi  va  kishilar,  m a m la k a tla r 
o ‘rtasidagi  aloqalar  b ozor  m unosabatlarini  keltirib  chiqara- 
di.  0 ‘rta  Osiyoda  b ozor  munosabatlari  qadim   zam onlardan 
boshlab  shakllangan.  Tarixiy  hujjatlar  guvohlik  berishicha, 
bu n d an   ming yillar a w a l  Buxoro va Xiva savdogarlari  od am - 
lar  ko‘zini  quvnatib,  hayron  qoldirgan  tovarlar  va  buyum - 
larni  H ind iston   va  Xitoyga,  Rossiya  va  G ‘arbiy  Yevropa 
m am lakatlariga  yetkazib  berganlar.  0 ‘rta  O siyoda  b ozor 
m unosabatlari  q a d im dan   rivoj  topganiga  Buyuk  Ipak  y o ‘li 
yaqqol  misol  b o ‘la  oladi.  Shunday  ekan,  hozirgi  zam o n   ti­
lida  ishlatilayotgan  bo zo r  iqtisodiyoti  mohiyati  nim a?  U ni 
qisqa  ifodalaydigan  b o ‘lsak,  u  quyidagilami  anglatadi.
Bozor iqtisodiyoti,  birinchi  navbatda,  uzoqni  ko ‘zlab  ish­
lab  chiqarish,  m uloqot,  gaplashish,  kelishish,  savdolashish, 
ikki  tom o ng a t o ‘g ‘ri  keladigan  um um iy   narxni,  raqam ni,  xu- 
losani  topish,  demakdir.  Bozor iqtisodiyotining  asosiy  sharti 
va  talabi  —  m um k in   q ad ar  ko‘proq  va  m u m k in   q adar  sifat- 
liroq,  raqobatbardosh  mahsulot  ishlab  chiqarishdir.  Xuddi 
shu  talablarning  eng  qulay  sharoitlarini  kapitalizm   davri 
yuzaga  keltirdi.  Natijada,  insoniyat  keyingi  besh  asr  ichida 
undan oldingi  h am m a tarixdagidan ko‘p  m oddiy va  m a ’naviy 
boyliklar  ishlab  chiqarishning  haqiqiy  qaynar  bulog‘iga  ay- 
landi.  Bu  davrda  inso niyatn in g  haqiqiy  aqliy  salohiyati, 
yaratuvchilik  imkoniyatlari  n am oyon  b o ‘ldi.
8 —  M a ’n a v iy a t  a s o s la r i 
113

---

J a h o n   tajribasi,  shu  ju m la d a n ,  o ‘zim iz n in g   m a m la k a - 
tim iz  tajribasi  h a m   iqtisodiyot  faqat  u n in g   o ‘zigagina  xos 
b o ‘lgan  q o n u n la r asosida  rivojlanib  borganligini  k o ‘rsatadi. 
B ozor  m u n o sab a tla ri  q o n u n la rin i  n a z a r-p is a n d   qilm aslik, 
buzish  iqtisodiyotni  o g ‘ir  oqibatlarg a  olib  kelishi  m u m ­
kin.  C h u n o n c h i,  sobiq  ittifoqda  70  yildan  o rtiq ro q   davr 
m o b a y n id a   b o z o r  iqtisodiyotiga  aloqasi  b o ‘lm ag an   iq ti­
sod iyotni  yaratishga  u rin ib   k o ‘rildi.  Bu  sobiq  m u stabid 
tu z u m g a   va  u n in g   xalqiga  ju d a   q im m a tg a   tushdi.
D e m a k ,  kim ki  iqtisodiy  q o n u n la rn i  n a z a r-p is a n d   qil- 
masa,  u n in g   kosasi  o qarm ayd i.
0 ‘zbekiston  m ustaqillikka  e rish g a n d a n   s o ‘ng,  u  qaysi 
y o i d a n   borishi  kerak,  d egan  m asala  o ld im iz d a   k o ‘ndalang  
b o ‘lib  turdi.  Y u rtb o sh im iz   Islom   K arim o v  m ustaqillikka 
e ris h is h im iz n in g   b irin c h i  k u n la r id a n o q   j a h o n d a g i   tu rli 
m a m la k a tla rn in g   tajribalarini  c h u q u r   va  h a r   to m o n la m a  
o ‘rganib,  mustaqil  0 ‘zbekistonning b u n d a n   buyongi  ta ra q - 
qiyot  y o i i   b o zo r  iqtisodiyoti  m u no sabatlari  y o i i d a n   borish 
ekanligiga  q a t ’iy  ish o n c h   hosil  etdi.
A m m o   b o z o r  m u n o s a b a tla rin in g   qaysi  y o i i   biz  u c h u n  
m aq bu l,  qaysi  birini  o ‘z im iz n in g   b u n d a n   buyongi  ta ra q - 
qiyotim iz  u c h u n   ta n la b   olishim iz  kerakligi  m asalasi  o ld i­
m izda  tu rg a n   m u a m m o   edi.  B o zo r  m u n o sab a tla rig a   o i i s h  
A ngliyada  200  yil,  b o s h q a   m a m la k a tla rd a   100— 150  yil 
m o b a y n id a ,  Y apo niya,  K oreya  m a m la k a tla rid a   20—30  yil 
m o b a y n id a   am alga  oshgan.
Yuqorida  aytganimizdek,  bozor 
Taraqqiyotning 
munosabatlariga  o i i s h  — davr  tala-
0 ‘zbek 
modeli 
bi.  Biz  u c h u n   b u n d a n   boshqa  yo‘l
yo‘q.  Buni  respublikamiz  ahli  t o ‘g i i   anglab  yetdi.  A m m o  
kutib  o iiris h g a   vaqt  y o ‘q.  C hunki  0 ‘zbekiston — ulkan  im - 
koniyatlar  mamlakati.  Bu  zam inda  tabiiy  boyliklar,  u n u m - 
d o r  yer,  qudratli  iqtisodiy  va  ilmiy-texnikaviy,  insoniy  va 
m a ’naviy salohiyat mavjud.  Eng m uhim i,  bu diyorda m ehnat- 
sevar  va  iste’dodli  xalq  yashaydi.  Shu  sababli  bu  xalqning 
kelajagini  farovon  qilish  u c h u n   m ustaqil  Respublikamizning 
bozor  munosabatlariga  tezkorlik  bilan  qanday  qilib,  qaysi 
usulda  o iis h in i  tanlab  olish,  b u n d a  ja h o n n in g   barcha  ilg‘or
114

---

tajribalarini umumlashtirish va ulardan foydalanishni hal  etish 
lozim  edi.  Buning  uddasidan  chiqdik.  Bunda  Prezidentimiz 
I.  Karimov  katta  shijoat  k o ‘rsatdi.  Bozor  munosabatlariga 
o ‘tishning  ja h o n d a   orttirilgan  ijobiy  tajribalarini  o ‘rganib, 
xalqimizning tarixiy  ruhiyatiga,  milliy xususiyati,  iqlim shart- 
sharoitlariga,  m am lakatim izning ju g ‘rofiy mavqeiga asoslan­
gan  o ‘zimizga  xos  va  mos  yo‘lni  tanlab  oldik.
U shbu  yo‘lning,  konsepsiyaning  qoidalari  Prezidentimiz 
kitoblarida,  nutqlarida,  m am lakat  parlam enti  qabul  qilgan 
qo nunlarda,  xususan,  I.  Karimovning  « 0 ‘zbekiston — bozor 
m uno sabatlarig a  o ‘tish ning   o ‘ziga  xos  y o ‘li»  asarida  har 
to m o n la m a  asoslanib,  bayon  qilib berilgan.  Bu  « 0 ‘zbekiston 
y o ‘li» —  «I.  Karimov  yo ‘li»  sifatida  ja h o n   b o ‘yicha  yuksak 
b a h o l a n i b   k e lm o q d a .  U s h b u   t a n l a n g a n   y o i   m o h iy a ti 
0 ‘zbekiston  Respublikasining  Prezidenti  I.  Karimov  ishlab 
chiqqan  va  ilgari  surgan  besh  tamoyilda  o ‘z  ifodasini  top- 
gan.  Bu  tamoyillar  faqat  bizning  m am lakatda  emas,  endi- 
likda  boshqa  m am lakatlarda  ham   tan  olindi.
Bu  ta m o y illa r  quyidagilar:
B ir in c h id a n :  iq tis o d iy o t  s iy o s a td a n   u s t u n   va  m a f- 
k u ra d a n   xoli  b o ‘lishi.
Ik k in c h id a n :  davlat  asosiy  isloh otch i  b o i i s h i .
U c h i n c h i d a n :   q o n u n   u s tu v o r lig i,  y a ’n i  q o n u n   va 
q o n u n la rg a   rioya  qilishn in g  h a r  n a rs a d a n   ustunligi.
T o ‘rtin ch id a n :  k u chli  ijtim oiy  siyosat.
B eshinchidan:  b o z o r  m u n o sab a tla rig a   o i i s h   b o s q ic h - 
m a -b o s q ic h   am alga  oshirilishi.
Yuqoridagi  besh  tamoyilni  qisqa  izohlaydigan  b o is a k , 
ular  quyidagilami  anglatadi:  birinchidan,  garchi  iqtisodiyot 
siyosat  va  mafkura  bilan  b o g iiq   b o is a - d a ,  siyosiy  m anfaat- 
larga  m u tla q   b o ‘ysundirilg an da,  u   b a rb o d   b o i a d i .   Buni 
s h o i o l a r   misolida  k o is a tish im iz   m um kin.  N a   siyosat,  na 
m afkura  iqtisodiyotni  m utlaq  nazorat  qilishi,  unga  tazyiq 
o ik a z i s h   darajasiga  koiarilm asligi  kerak.  H a m   ichki,  h a m  
tashqi  iqtisodiy  m unosabatlar  har  qanday  m afkuradan  xoli 
b o ‘lishi  lozim.  B ozom ing  qoidasi  shunday:  kim ning  m ah- 
suloti  yaxshiroq  va  arzonroq  b o ‘Isa,  o ‘sha  mahsulotga  h a m - 
m a d an   k o ‘ra  k o ‘p ro q   talab  b o ‘ladi.  Bu  yerda  h e c h   qanday
115

---

siyosat  yoki  mafkura  o ‘z  ta ’sirini  o ‘tkazmaydi.  Ikkinchidan, 
I.  Karimovning:  «Davlat  asosiy  islohotchi  b o ‘lishi  zarur.  U 
is lo h o tla rn in g   u s tu v o r  y o ‘n a lis h la r in i  b e lg ila b   b e ris h i, 
o ‘zgartirishlar  siyosatini  ishlab  chiqishi  va  uni  izchil  amalga 
oshirishi,  jaholatparastlar  (retrogradlar)  va  konservatorlar- 
ning  qarshiligini  b a rta ra f  etishi  shart»,— d egan  fikri  o ‘ta 
a h a m i y a t l i d i r .  M u s ta q il  0 ‘z b e k i s t o n   b o s h q a r i l a d i g a n  
m a ’rifatli bozor iqtisodiyotiga o ‘tayotir.  Unga faqat davlatning 
boshqaruvchilik  kuchiga  tayanib  o ‘tishi  mumkin.
U c h in ch id a n ,  I.  K arim ov  «Yangi  uy  q u rm a y   turib,  es- 
kisini  buzmang»  risolasi  h a m d a   boshqa  bir  q a to r asarlarida 
h a m m a n in g   q o n u n g a   itoatkor  b o ‘lishi,  q o n u n n in g   h a m m a  
narsadan  ustun  turishini  t a ’kidlab  o ‘tgan.  Biz  d em ok ratik 
jam iyat  sari  b o ra r  ekanm iz,  u n d a   q o n u n   ustuvor  b o ‘lishini 
unutm asligim iz,  q o n u n   oldida  h a m m a   tengligini,  uni  buz- 
ishga  hech  kim  haqli  emasligini  bilishimiz  lozim.  Q o n u n ­
ning  ustuvorligi  huquqiy  davlat  barp o  etish  zaruriyatidan 
h a m   kelib  chiqadi.  M a ’rifiy  dunyodagi  b o z o r — bu,  eng 
avvalo,  q o n un ga  h u rm a t,  dem akdir.
T o ‘r t i n c h i d a n ,   re s p u b lik a m iz d a   k o ‘p  so n li  k is h ila r 
tu rm u sh   darajasining  pastligi  to ta lita r  iqtisodiy  tu z u m d a n  
qolgan  meros.  Biz  ta n la g an   y o ‘lning  o ‘ziga  xosligi  aholi 
n o c h o r   q a tla m larin i  ijtim oiy  h im o y a   qilish  orqali  b o z o r 
m u n o sab atlariga  o ‘tilishidir.
I.  K a rim o v n in g   « 0 ‘zbek iston   XXI  asrga  in tilm o qd a»  
nom li  asarida  XXI  asr  arafasi  va  u n in g   dastlabki  yillarida 
a h o lin in g   ijtim oiy  him oy asini  t a ’m in lash  isloho tlarining 
ba rc h a   b o sqichid a  asosiy  y o ‘nalish  b o ‘lib  xizm at  qilishi 
a lo h id a   t a ’kidlanganligi  diq qatg a  m olikdir.  U n d a   kelgus- 
ida  h a m ,  davlat  to m o n id a n   a h o lin i  ijtim oiy  q o ‘lla b -q u v - 
vatlash  hajm i  va  m iq d o rin i  k o ‘paytirish  bilan  b ir  vaqtda, 
h a q iq a td a   y o rd a m g a   m u h to j  b o ‘lgan  kish ilar  va  oila la r 
ijtimoiy  y o rd a m   olishlari  lozimligi  k o ‘rsatib  o ‘tilgan.
Beshinchidan,  davlatimiz  rahbari  I.  Karimov  doim o   islo- 
hot  o ‘tkazishda shoshqaloqlikka yo‘l q o ‘yib b o ‘lmasligini,  uni 
ehtiyotlik  bilan  sekin-asta  o ‘tkazish  zarurligini  ta ’kidlab  kel- 
moqdalar.  Shuni  aytish  kerakki,  islohot  biz  uc h u n   mutlaqo 
yangi  iqtisodiy  tizimni,  bozor  tizimini  yaratishi  kerak.  Yan-
116

---

gilik hech qachon birdaniga yuzaga kelmaydi,  har doim taraq- 
qiyotga  bosqichma-bosqich  borilgan.  0 ‘zbekistondagi  bozor 
iqtisodiga  o ‘tish  ham   b un d a n   xoh  emas.
« 0 ‘zbek  m o d e li» n in g   b o sh q a   m o d e lla rd a n   farq  q ila d i­
gan  xususiyati  shu nd ak i,  u  faqat  iqtisodiy  rivojlanish  em as, 
balki  keng  m a ’nodagi  milliy  tiklanish  va  ijtim oiy  ta ra q q i- 
y ot  m o d e lid ir.  S h u   b ila n   b irga  u  iq tiso d iy o t  b ila n   b ir 
q a to rd a   davlat  qurilishi,  ijtim oiy  so h a  va  m a ’naviyatni, 
ja m iy a t  h a y o tin in g   b a rc h a   so h alarin i  q a m ra b   oladi.
Ayni  p a y td a   m a s h h u r   be sh   tam o y il  asosida  ja m iy a t 
h a y o tin in g   b a rc h a   so h alarini  erkinlashtirish  b ilan   b o g ‘liq 
olti  u stu v o r  y o ‘nalish  h a m   belgilandi.
Xullas,  0 ‘zbekistonning  b ozor  iqtisodiyotiga  o ‘tishi  yu- 
zasidan  yuqoridagilar  bayon  qilinar  ekan,  bu  sohada  hozir­
gacha  erishilgan  yutuqlar  va  yechim ini  kutayotgan  dolzarb 
m u a m m o la r  t o ‘g‘risida  h a m   t o ‘xtab  o ‘tish  lozim.  Bu  m asa­
lalar  davlatimiz  rahbari  I.  Karimovning  « 0 ‘zbekiston  XXI 
asr  b o ‘sag‘asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va 
taraqqiyot  kafolatlari»,  « 0 ‘zbekiston  XXI  asrga  intilm o q­
da»,  «Ozod  va  obod  V atan,  erkin  va  farovon  hayot —  piro- 
vard  maqsadimiz»  nomli  asarlarida bayon qilib berilganligini 
o ‘quvchilar  bilishi  va  u n d a n   foydalanishi  zarur.
Iq tiso d   va  m a ’n a v iy a t  o ‘z a r o  
^mahmvi^at^ 
cham barch as bog ‘liq.  M a ’naviyatsiz 
iqtisod  va  iqtisodiyotsiz  m a ’naviyat 
yuksak  bosqichga  k o ‘tarila  olmaydi.  O ldin  iqtisodiy  m asa- 
la la r n i,  v a z if a la r n i  hal  q ilib ,  s o ‘ng  m a ’n a v iy a t  b ila n  
sh u g ‘ullanish  lozim   deguvchilar qattiq  ad ashadilar va  alda- 
nadilar.  Ikkalasini  baravar  rivojlantirish  zarur.
Iq tiso d iy o tn in g   siyo satd an  ustunligi  b o z o r  m u n o s a b a t­
lariga  o ‘tish ning   asosiy tam o y illa rid a n   biri  ekanligini  y u rt­
b o s h im iz   I.  K a rim o v   q a y ta - q a y ta   u q tirib   k e lm o q d a la r . 
B u n d a n   ayrim   kishilar bizga  m afkura,  siyosat  kerak  em as, 
degan  n o t o ‘g ‘ri  xulosaga  kelib,  ijtim oiy  fanlarga  n isb atan  
n o to ‘g ‘ri  m u n o s a b a td a  b o ‘la  boshlagan  davrlar h a m   b o ‘ldi.
Bu  n o ‘no q,  u z o q n i  k o ‘ra  bilm aydigan  o d a m la r  fikri. 
A w algi  m avzularda  aytganimizdek,  m a ’naviyatsiz  jam iyat 
b o ‘lishi  m u m k in   emas.  H a r  q anday  iqtisodiy  m asalalam i
117

---

m a ’lum   m a ’naviyat va  m a ’rifat  sohiblari  hal  etadilar.  M a m ­
lakat  qanchalik  iqtisodiy  rivojlangan  b o ‘lsa,  bu  m a m la k a t­
da  m a ’naviyat  va  m a ’rifat  s h u n c h a   yuksak  b o i a d i .   Yuksak 
m a ’naviyat  va  m a ’rifatga  ega  b o i g a n   m a m la k atn in g   iqti­
sodiy  k u c h -q u d ra ti  yuqori  b o i a d i .   D e m ak ,  m a ’naviyati  va 
m a ’rifati  yuksak  inson  yurt,  m am lak at  oldida  o ‘ziga  yuk- 
latilgan  m a s ’uliyatni  c h u q u r  his etadi.  Shu  yurt,  m am lakat, 
xalq  u c h u n   halol,  b unyodkorlik  m e h n a ti  bilan  uning  yuk- 
saklikka  parvozi  u c h u n   hissasini  q o ‘shishi  kerakligini  te- 
ran  tushunadi.  Shunday qilib,  yuksak  m a ’naviyat va  m a ’rifat 
yuksak  iqtisodiyot  bilan,  yuksak  iqtisodiyot  esa,  yuksak 
m a ’naviyat  va  m a ’rifat  bilan  b o g i a n i b   ketadi.
A y rim   k is h ila r   e r k in   b o z o r   iq tis o d iy o ti  s h a r o i t i d a  
m a ’n a v iy -m a ’rifiy va  axloqiy qadriyatlarning  qiymati  tushib 
k e ta d i,  m a d a n i y a t  ik k in c h i  d a ra ja li  n a rs a g a   a y la n a d i, 
m a ’naviy  qashshoqlik  avj  oladi,  deb  d a ’vo  qiladilar.  Erkin 
b ozor iqtisodiyoti  bilan  m a ’naviyatni  b unday qaram a-qarshi 
q o ‘yish m utlaqo o ‘rinsiz.  Aksincha,  yuqorida aytganimizdek, 
ular bir-birlarini  t o ‘ldiradi,  chu nk i  faqat  m a ’naviy sog‘lom , 
kuchli  jam iyatgina  islohotlarga  tayyor  b o ‘lishi  m um kin.
Erkin  b o z o r  iqtisodi  sh aroitida  iqtisodiy  y o ‘nalish,  iqti­
sodiy  tiklanish,  iqtisodiy  rivojlanish,  m a ’naviy  o ‘nglanish, 
m a ’naviy  po k la n ish ,  m a ’naviy  yuksalish  ha ra k atla ri  bilan 
ta m o m ila   uy g‘un  h o ld a   boradi.
S h u n in g   u c h u n   h a m   ja m iy a t  m a ’n a v iy a tin i  y a n a d a  
yuksaltirish  XXI  asr  arafasi  va  u ning   dastlabki  yillaridagi 
u stu v o r  y o ‘n a lis h la rid a n   biri  ekanligi  ik k in c h i  c h a q iriq  
0 ‘zbek iston   Respublikasi  Oliy  M ajlisining  b irin ch i  sessi- 
yasida  belgilab  q o ‘yildi.  Y u rtb o sh im iz   I.  K arim ov   «O zod 
va  o b o d   V atan ,  erkin  va  farovon  hay ot  —  pirovard  m a q sa ­
dimiz»  asarida  t a ’kidlaganidek,  h a r   qaysi  ijtim oiy  toifa  va 
q a tla m n in g   xos  xususiyalarini  in ob atga  olgan  h o ld a ,  u m u ­
miy  g a plar  bilan  e m as,  am aliy  ishlar  bilan  m a ’naviyatni 
yuksaltirish  d iq q a t  m a rk a zid a   b o ‘lishi  shart.
0 ‘z b e k is to n n in g   yirik   s a n o a ti 
0 ‘zb e k isto n n in g  
200  d a n   o rtiq   ta rm o q n i  o ‘z  ichiga