M a ’ r ifa t
t u s h u n c h a s i
b i
lish, bilim , m a ’lu m o t, ta n is h , ta -
n i s h i s h m a ’ n o l a r i n i b i l d i r a d i .
U m u m a n , u n in g lug‘aviy m a ’nosi
bilimdir. A ta m a sifatida esa u tabi-
154
M a ’rifat a ta m a sifatida tabiat, jam iyat va inson m o h i
yati haqidagi tu rli-tu m a n bilimlar, m a ’lu m o tla r m a jm u a
sini anglatadi. Y u n o n -rim falsafasida m a ’rifat so‘zi tafakkur
va so f bilim deya ifodalangan. Aristotel bilim ni insonning
eng shirin va yaxshi faoliyati deb t a ’riflagan. Platonning:
« M u k a m m a l b ilim n in g , y a ’ni m e n egallag an b ilim n in g
b ird a n -b ir turi m e n o ‘zim bilm agan narsalarni bilishim -
dir», — degan falsafiy iborasi zam irida o ‘rganishning, bilim-
larning cheksizligini anglatuvchi haqiqat yotadi.
Bu m u h im va ju d a k a tta m a v zu n i o ‘rgan ishd a o ‘rta
asrlardagi islom ilm -fa n id a m a ’rifat tu s h u n c h a s i ilohiyot
bilan bo g‘lanib, katta bilim d onlik ni, o ‘qim ishlilikni bildir-
ganligini e ’tir o f e tm o q lozim . K ishilarni m a ’rifatli qilish
va ularni m a ’naviy b a rk a m o l etib tarbiyalash da ilohiyot-
ning t a ’siri beqiyos b o ‘lgan. Buyuk a jd o d la rim iz d an Im o m
Buxoriy, H a k im T erm iziy , A h m a d Yassaviy, B ah o u d d in
N a q s h b a n d , M o tu rid iy kabi a llo m a la r o ‘zlarin in g b e q i
yos bilim lari b ilan u m u m in s o n iy m a d a n iy a tn in g rivoj la-
nishiga u lk a n hissa q o ‘shib ketganlar. H a k im T erm iziy
« K ito b b a y o n - a l- ilm » n o m li riso la sid a m a ’rifa tn i n u r,
y o ru g iik k a qiyoslagan. Arab, xususan, M arkaziy Osiyodagi
ilo h iy o t fa n id a , « m a ’rifat», «ilm», «am al», «odob» t u
s h u n c h a la ri o ‘zaro b o g ‘liq tu s h u n c h a la r hisoblangan.
0 ‘rta asr m usulm on olam i olimlari nuqtayi nazarlariga
k o ‘ra, kishining odobi, xulqi uning m a ’rifati, bilimdonligi
bilan cham b arch as bogTiq b o ‘lib, inson qanchalik m a ’rifatli
bo ‘lsa, uning xulqi shunchalik yaxshi va m ukam m al hisoblan
gan. M asalan, Rohib Isfahoniyning fikricha, ilm, amal, adab
yuksak unvonga, oliyjanob nasabga va boylikka tengdir. Bu
uchta unsurga Sharqda h a m , G ‘arbda katta e ’tibor bilan qa-
ralganligini hisobga olsak, bilishning salohiyati, uning m o -
hiyatini y anada c h u qu rroq his qilish m um kin.
M a ’r if a t t u s h u n c h a s i b ila n b o g T i q m a ’r i f a t c h i l i k
G ‘a rb d a X V III a srd a yaxlit o q im sifatid a s h a k lla n g a n
boTsa, « m a ’rifat» a tam asi m a s h h u r n e m is faylasufi I m
m a n u e l K a n tn in g « M a ’rifat nim a?» n o m li m a q o la sid a n
( 1 7 8 4 -y il) s o ‘ng il m - f a n d a u z il-k e sil q a r o r to p g a n d ir.
G ‘a rb n in g tarixiy va falsafiy fanida « m a ’rifat» d e g an d a
155
inson a q l-id ro k i, k u c h va bilim lari ta n ta n a s ig a cheksiz
is h o n c h anglashilgan.
latiladi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |