0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

Piri  m u g ‘on  x izm a tid a   yugurib  yu rdim ,
X izm a t  qilib,  k o ‘zim   y u m m a y   h ozir  turdim.
M a d a d   qildi,  A zo ziln i  kovlab  surdim ,
A ndin  s o ‘ngra  qano t  qoqib  uchdim   m ano.
106

---

Talabalikning  dastlabki  davrida  ustoz  talabada  mavjud 
g ‘u ru m i  sindirishga  harakat  qilgan.  Shogirddagi  m ag‘rurlik 
illatini bartaraf etm oq maqsadida ustoz eng past,  kishilar xazar 
qiladigan  ishlami bajarishni h a m  shogirdlariga buyurgan. Jum - 
ladan,  ulug‘  mutafakkir Jaloliddin  Rumiy  ustozlari  ila  masjid 
va  madrasa  hojatxonalarini  poklashgan.  Abu  Rayhon  Beru- 
niy  kutubxonadagi  kitoblardan  foydalanmoq  u c h u n   masjid 
hovlisini  har  kuni  supurib-sidirgan.  So‘fi  Olloyor tavbasining 
ijobati  u ch u n   kishilarning  tahoratiga  xizmat  qilgan.  Bu  xil 
allomalar  ustozlar  tom onidan  buyurilgan  ishni  bajarmaslik- 
lari  m um kin  emas  edi,  chunki  ustozning  amri — haq.  Aynan 
shu  xil  riyozatlar  chekilgani  tufayli  g ‘ururi  singan,  xudbinlik 
urug‘i  qurigan  va  oqibatda  nafsiy  illatlardan  forig6  b o ‘lib, 
komillikka  intiluvchi  inson  qolgan.  Yuzaki  qaraganda,  m u r­
shid  shogirdiga  ja b r  qilgandek  tuyuladi.  Lekin  bu  «jabr» 
muridni  tarbiyalash  va  chiniqtirish  uchun  ju d a   zarur  ekan. 
Shu   sab a b   « O ta   m e h r id a n   —  u s to z   ja b ri  afzal»,  d e g a n  
purm a’no maqol yaratilgan.  Bunga m onand Amir Temur:  «Piri 
komil  shayx  Bahouddin  Naqshbandiyning:  «Kam yegin,  kam 
uxla,  kam  gapir»,  degan  p a n d -u   nasihatlariga  amal  qildim. 
Arkoni  davlatga,  barcha  mulozimlarga  ham   aytar so‘zim  shu 
b o ‘ldi:  «kam  yenglar  —  ocharchilik  k o‘rmaysizlar,  boy-ba- 
davlat  yashaysizlar,  kam  uxlanglar —  mukammallikka  erisha- 
sizlar,  kam  gapiringlar  —  dono  b o ‘lasizlar».
Bog‘i  Davlatobod va boshqa cho rbog ‘lardagi  qasrlam ing de- 
voriga  ishlangan  turli  mavzulardagi  rasmlar  yuksak  did  va 
z o ‘r  iste’do d d a n   guvohlik  beradi.
A m ir T e m u r davrida  S am a rq a n d ,  Buxoro,  Kesh  va  M o - 
v a ro u n n a h r h a m d a   T u rkistonning b osh qa shaharlarida  xalq 
am aliy  s a n ’ati:  zargarlik,  z a r d o ‘zlik,  sangtaroshlik,  yog‘och 
o ‘ym akorligi  kabi  s a n ’atla r  keng  rivoj  topd i.  O ltin ,  ku- 
m u s h ,  b ro n z a   va  q im m a tli  to s h la rd a n   ishlan gan  zebi-ziy - 
n a t  va  u y - r o ‘zg‘o r   b u y u m la ri,  G o ‘ri  A m ir,  S h o h i  Z in d a , 
C h ilu s tu n   va  b o s h q a   chorbo gT ardagi  qasrlarn in g  u stu n   va 
s h if tla r ig a   i s h la n g a n   o ‘y m a k o r lik   s a n ’a ti  n a m u n a l a r i ,
S a n ’a t   va  h u n a r 
ra h n a m o si
X IV —XV asrlarda  Sam arqandda 
tasviriy  va  m in ia tu ra   s a n ’ati  h a m  
rivoj  to p d i.  B o g ‘i  T a x tiq o r a c h a ,
107

---

d o s h q o z o n   va  s h a m d o n la r  bezaklari  b un g a   dalildir...  Sa­
m a rq a n d d a   y a n g ich a   s a n ’at  yuzaga  keldi.  O riginal,  o ‘ziga 
xos  m e ’m o rc h ilik   s a n ’ati  xususiyatlarini  h a m d a   0 ‘rta  va 
Y a q in   S h a rq d a   rivojlangan  badiiy  ta fa k k u rn i  o ‘zida  ifoda 
qildi.  X IV —XV  a s rla rd a   0 6rta   O siyo  ra sso m lig i,  n a q -  
qoshligi  sohasida  o ‘rta  asr  a n ’anaviy  adabiy  sujeti  bilan 
birga,  zam o n a v iy   m a v z u d a n   foydalanish,  ja n rla r,  k o m p o - 
zitsiya  x ilm a -x illig i,  ra sm   ishlash  m a h o r a t i n i   m u k a m -  
m allash tirish  kabilarga  intilish  a n ’anasi  k o ‘zga  tash landi.
Shubh asiz,  bu   yerda  K a m o lid d in   B ehzod  ijodi,  u n in g  
y aratgan   asarlari  d u n y o   m iqyosida  o ‘ziga  xos  o ‘rin  egal- 
laydi.  Bu  asarlar  h a m o n   o ‘z  a h am iy atin i  y o ‘q o tg a n   em as, 
balki  hali  h a m   o d a m la rn i  o ‘ziga  ja lb   q ilm o q d a ,  hayratga 
solm oq da.
A m ir  T e m u r  X IV   asrda  buyuk 
T a rix   oldidagi 
T em uriylar davlatiga  asos  soldi.  1,5
x izm at 
m ln .  kv.  k m .  h u d u d d a   —  0 ‘rta
O siyo,  Q o z o g ‘isto n ,  S h im o liy   K aspiy,  S h im o ld a   "Ural, 
G ‘a rb d a   Sibir,  K u s ta n a y   soyliklari,  S h a rq d a   M a rk a z iy  
Q o z o g is to n   va T yanshan janubiy etaklari,  Pom ir to g ‘liklari, 
K o p e td o g 6  oldi  h u d ud larida  o ‘z  imperiyasini  tuzdi.  27  ta 
p odshohlikni  egalladi.
Amir T em ur Xitoy chegaralaridan boshlab to  Sharqiy  Rum 
va  Misr  yerlarigacha  b o ‘lgan  hududlam i  islom  b a y ro g i  osti- 
da  yagona  davlatga  birlashtirdi.  Sohibqiron  to m o nidan  barpo 
etilgan  markazlashgan  m ustahkam  davlat  qariyb  1,5  asr  o ‘z 
kuchini  k o ‘rsatdi.  Bu  esa  uning  adolat  va  shariat  asosida 
qurilgani,  ustozlari,  pirlari  Tayobodiy,  Sayyid  M ir  Kulol, 
Sayyid  Barakalar  o ‘gitlariga  amal  qilgani  bilan  izohlanadi. 
Temuriylar  m amlakatni  3  asrga  yaqin  boshqardilar.
A m ir T e m u rn in g   tarixiy  xizm ati  sh u n d ak i,  u n in g   h a ra - 
katlari  tufayli  Osiyo  va  Y evropa  davlatlari  tarixd a  birin chi 
m a rta   yagona  j u g ‘rofiy-siyosiy  m a k o n d a   ek anliklarin i  his 
etdi.  U m u m a n ,  A m ir T e m u rn in g  ja h o n   m a d an iy ati  siyosiy 
va  m a ’naviy  h a y o tid a   tu tg a n   o ‘rni  va  tarixiy  a h am iy ati 
q u yidagilard an   iborat:
B irin c h id a n ,  A m ir  T e m u r   X IV   a srday oq   m a m la k a t- 
la ra ro   va  m in ta q a la ra ro   m u n o s a b a tla rn i  c h u q u rla sh tirish
108

---

a so sid a   in s o n iy a t  ta r a q q iy o tin i  ja d a lla s h tiris h   z aru riy a t 
ekanligini  k o ‘rsatib  berdi.
Ik k in c h id a n ,  u  m a m la k a tn in g   kuchayib  ketgan  feodal 
tarqoqligiga  b a rh a m   berib,  el-y u rtn i  o ‘z  tu g ‘i  ostiga  b ir­
lashtirdi,  m a rk a zla sh g an   yirik  feodal  davlatga  asos  soldi. 
Bu  b ilan   z iro a tch ilik ,  h u n a rm a n d c h ilik ,  s a v d o -so tiq   va 
m a d a n iy a t  rivojiga  m u s ta h k a m   z a m in   yaratdi.
U c h in c h id a n ,  A m ir  T e m u r   davlat  tizim i  va  b o s h q a ru - 
vini  tashkil  etish d a   o ‘ziga  xos  m ak tab   yaratdi.  H a m m a -  
n ing  q o n u n   o ld id a  tengligi  va  q o n u n   ustuvorligini  t a ’m in  
etishi  u n in g   buy uk   xizm atidir.
T o ‘rtin c h id a n ,  A m ir  T e m u r   bir  q a to r   xalqlar  va  y u rt- 
larga  m u sta m lak a c h ilik   z u lm id a n   o z o d   bo T ish d a   y o rd a m  
b e r d i .   M a s a l a n ,   o ‘s h a   d a v r n i n g   e n g   q u d r a t l i   p o d -  
sh o h larid an   hisoblan gan   Boyazid  Y ildirim ni  t o r - m o r   qilib 
(1402),  B olqon  yarim   orolidagi  xalqlar  va  m a m la k atlarn i 
turk larn in g   istibd od id an   qutqard i.
B esh in c h id a n ,  T u rk isto n   z a m in in i  ziroatch ilik,  h u n a r ­
m a n d ch ilik ,  ilm -fan  va  m adaniy at  rivojlangan  ilg‘o r   m a m - 
lakatga  aylantirdi.  0 ‘z  u m rin in g   k o ‘p  qism ini  A m ir T e m u r 
ha y o tin i  o ‘rganishga  b a g ‘ishlagan  pokiston lik  ta d q iq o tc h i 
A h m a d   D oniy:  «H ozirgi  z a m o n   tarixi  A m ir  T e m u rn in g  
b u y u k   shaxsiga  yetarli  e ’tib o r  b e rm a d i.  U  O siyoda  tu rk - 
islom   yuksalishiga  asos  soldi.  T arix   u n in g   ilmi  am ali  b i­
lan  te n g la sh a d ig a n   b osh qa  b ir  m u q o b il  h o d isan i  b ilm ay- 
d i» ,— deb  yozadi.
A m ir T e m u r yili  deb  nishonlanishi  u nutilm as voqea  b o ‘ldi. 
U N E S K O   tashkiloti  1996-yil  24-aprelda  A m ir  Tem urning 
660  yillik  yubileyini  Parijda  keng  k o i a m d a   n ish onlad i. 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimov  1995- 
yilning  26-dekabrida  Farm on,  Vazirlar  M ahkamasi  bu  xu- 
susda  1995-yili  maxsus  qarorlar  qabul  qildi.  Nihoyat,  1996- 
yilning  24-oktabrida  Toshkentda  «Amir  T e m u r  va  uning j a ­
hon   tarixida  tutgan  o ‘mi»  mavzuida  xalqaro  ilmiy  konferen- 
siya b o iib  o ‘tdi.  Bu ilmiy anjum an dastlab  Parijda oikazilgan
M u sta q illik   va 
T em u riy lar  m erosi
A m ir  T e m u r   u lu g ‘  b u n y o d k o r, 
i l m - f a n   va  m a d a n i y a t   h o m i y s i  
sifatida  ta rix d a   qoldi.  1996-yil —
109

---

tantanalam ing  mantiqiy  davomi  b o id i.  Bu  a njum an da  25 
mamlakatdan  yirik  olimlar,  tadqiqotchilar,  jam oat  arboblari 
ish tiro k   etishdi.  K o n fe re n siy a d a   Islom   K a rim o v   «A m ir 
T em u r — faxrimiz,  g‘ururimiz»  mavzusida  m a ’ruza  qildi.
0 ‘tgan 600 yil  mobaynida Amir Temurga bag6ishlab yara­
tilgan  asarlar  soni  Yevropa  tillarida  500  dan  ziyod,  Sharq 
tillarida  esa  900  ga  yaqin.  A mir  T e m u r  o ‘z  davlatini  aql-za- 
kovat va  huquqiy asos bilan  idora etgan. Amir Temur:  «...  Sal- 
tanatimning  u  chetidan  bu  chetigacha  biror  bolakay  boshida 
bir lagan tilla ko‘tarib o ‘tadigan b o is a ,  bir donasiga ham  zarar 
yetmaydigan  tartib-intizom  o 6matdim»,  —  degan  edi.
P rez id e n tim iz   Islom   K arim ov:  « M a ’rifatli  M o v a r o u n - 
n a h r   ruh i,  T e m u riy la r  davrida  fan  va  s a n ’a tn in g   gullab- 
yashnagani  Y e vrop ad a  uy g‘o n is h   jarayo.niga  ha y o tb ax sh  
t a ’sir etganini,  u m u m ja h o n   taraqqiyotiga  k o 6m aklashganini 
anglab  fa x rlan am iz»,—  degan  edi.
M u staqillik  davriga  kelib  A m ir  T e m u r   e ’tib o r  topdi. 
T o shk en tn in g  qoq  m arkazida,  bir vaqtlar  m u stam lakachilar 
o ro m g o h i  b o 6lgan,  h o z ir  sh ah a rlik lar  d a m   olad ig an   joyga 
a y la n g a n   x iy o b o n d a ,  s h u n i n g d e k ,  S o h i b q i r o n   t u g 6ilib 
o 6sgan  Shah risab z  sh ah rid a,  saltan a tin in g   poytaxti  qilgan 
S a m a rq a n d   sh ah rid a   m a h o b a tli  haykal  o 'rn a tild i.  U lkan 
m u z ey   tashkil  qilindi.
X alq  o 6z in in g  buy uk   b o b o k a lo n i  m erosiga  ega  b o ‘ldi, 
u n i  d u n y o g a   k o ‘z - k o 6z  qilib,  c h u q u r   o ‘r g a n m o q d a   va 
avaylab  asram oqda.
TAYANCH  S O ‘Z  VA  IBORALAR
T e m u r iy la r   d a v ri,  S h a rq   R e n e s s a n s i,  B ib ix o n im ,  O q s a ro y ,  D o r u s - s a o -  
d a t,  B o sh q a ru v   m a d a n iy a ti,  « K u c h -a d o la td a d ir » ,  s a lta n a t,  X a z in a ,  Q o 's h in , 
R a iy a t,  « T e m u r  tu z u k la r i» ,  s a y y id la r,  m a s h o y ix ,  n o ‘y o n ,  h a k im ,  m u n a j-  
ji m ,  q o n u n   u s tu v o rlig i,  m illa tn in g   d a rd ig a   d a r m o n   b o ‘lis h ,  s a n ’a t  v a  h u n a r  
r a h n a m o s i,  A m ir  T e m u r   yili.
SAVOL  VA  T O P S H IR IQ L A R
1.  T e m u r iy la r   d a v rig a   t a ’s i r   e tg a n   o m illa r   n im a ?
2.  A m ir  T e m u r n in g   o b o d o n c h ilik   b o ra s id a g i  fa o liy a ti  q a n d a y   e d i?
3.  T e m u r iy la r   d a v la tn i  q a n d a y   b o s h q a r g a n ?
4.  A m ir  T e m u r n in g   m a ’n a v iy   s a lo h iy a ti  q a n d a y   e d i?
110

---

5.  « T e m u r  tu z u k la r i» d a   m a ’n a v iy a t  m a s a la la ri  q a n d a y   y o ritilg a n ?
6.  T e m u r iy la r   d a v rid a   q o n u n g a   q a n d a y   a m a l  q ilin g a n ?
7.  T e m u r n in g   a x lo q   m a s a la s id a   q a r a s h la r i q a n d a y   e d i?
8.  T e m u r iy la r   ilm - f a n   va  m a d a n iy a tn in g   riv o jla n is h ig a   q a n d a y   t a ’sir 
k o ’rs a td i?
9.  M u s ta q illik   d a v r i d a   T e m u r i y la r   d a v ri  m a ’n a v iy a tig a   m u n o s a b a t 
q a n d a y   o ‘z g a rd i?