Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

ашёлари ўрнини босмокда, пахта, жун, ипак билан рақобатлаш- 
мокда.
П ЛАСТМ АССАЛ АР
Бундан 120 йил аввал Америка фирмаларидан бирида қимат- 
баҳо фил суяги ўрнини боса оладиган ашё тайёрлашга танлов эълон 
қилинди. Ҳайат деган ака-ука ихтирочилар тажрибалар ўтказиб, 
қовушқоқ, чўзилувчан масса олишга муваффақ бўлишди. Бу масса 
қуриганда пишиқ модда — целлюлоидга айланди. У эгилувчан ху- 
сусиятга эга бўлиб ҳар қандай шаклга кириши аникданди.
Ўрмонда қарағай дарахти танасидан ялтироқ смола — елим 
ажралади. Елимнинг эгилувчанлик хусусияти аввалдан маълум. Со- 
вукда қаттиқ ва жуда мўрт, иссикда эса ёғдек юмшоқ бўлиб қола- 
диган дарахт елимидан сунъий смолаларни яратишди. Қиздирил- 
ганда юмшаб осонликча тегишли шаклга кирадиган барча сунъий 
ашёлар пластмассалар деб аталади. Пластмасса синтетик ашёлар- 
дан биридир. Юқори ҳароратга чидайдиган пластмасса ҳам, пўкак- 
дан 100 марта енгилроқ бўлган пластмасса ҳам бор. Пластмассани 
қиздириб жуда кичкина тешикчадан чиқарилади, у қотиб ипга ай­
ланади. Капрон ёки нейлон толалари шу тарзда ҳосил бўлади. Пласт­
массалар ёғоч, темир, шиша ўрнида ишлатилади.
С И Н О В СА ВО Л ЛА РИ
1. Пластмассалар нима?
2. Полимеризация иа поликонденсация полимерлари тўғрисида нималарни 
биласиз?
3. Каучук ва резина қандай олинади?
481

---

4. Пластмассаларнинг афзаллиги, камчиликлари ва ишлатилишини баён қилинг.
5. Полимерларни қайта ишлаш усулларини биласиэми?
6. Тўлдиргичларнинг полимер хоссаларига таъсири.
7. Полбоп полимерлар нима?
8. Пардозбоп полимерлар.
9. Қандай конструктив енгил ва узун пластмассаларни биласиз?