Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

15.4-расм.
Шиша-толали 
аталади. Минерал пахта ҳажмий оғирли- 
буюмлар. 
гига 
, ^
3
з марКага бўлинади: 
1 0 0
, 150
392

---

ва 200. Иссиқлик ўгказувчанлик коэффициенти — 0,04—0,05 Вт/(м • °С). 
У ёнмайди, совуқ ва иссиққа чидамли. Аммо, жуда мўрт бўлади, 
шамолда чангийди. Шунинг учун бўлак-бўлак қилиб чиқарилади.
Минерал пахталар жуда кўп ерларда иссиқ сув, буғ ёки бошқа 
бирор суюкдик оқадиган қувурларни муҳофаза қилишда, ичи ғовак 
деворлар ҳамда ёпма темир-бетон плиталарда иссиқ-совуқни ўтказ- 
майдиган қатлам сифатида ишлатилади. Қандай мақсадларга мўлжал- 
ланганлигига қараб, минерал пахта дона-донали, сочилувчан ва 
намат тарзида ишлаб чиқарилади. Минерал пахта қатлам-қатлам 
қилиб қирқилгандан кейин унга синтетик смола ёки битум эрит­
маси шимдирилиб минерал намат-пахта тайёрланади. Узунлиги 1 — 
3 метр, эни 1,2 метргача ва қалинлиги 3—8 см. ли бундай пахталар- 
нинг бир ёки икки томонига буғдан муҳофаза қилувчи қоғоз ёпишти­
риш ёки намат-пахтани қаттиқроқ қилиш мақсадида пўлат симтўрлар 
билан ўраш мумкин.
Минерал пўкак саноатда кўп ишлатиладиган табиий пўкак ўрни- 
ни тўла босади. У музхоналарда иссиқўтказмайдиган қатлам сифа­
тида, бино деворларида эса иссиқ-совуқни ўтказмайдиган ашёлар 
ўрнида қўлланилали.
Шиша маҳсулотларидан олинадиган иссиқ-совуқни ўтказмай- 
диган ашёлар кейинги йилларда қурилишларда жуда кўплаб ишла­
тилмокда. Буларга шиша бўтқасига кўпик ёки газ ҳосил қилувчи 
моддалар қўшиш йўли билан олинган кўпик-шиша, газ-шиша, 
шунингдек, бўтқани босим остида жуда майда тешиклардан ўтка- 
зиб ҳосил қилинган толали ашёлардан шиша толаси, пахтаси ва 
шу кабилар мисол бўла олади. Кўпинча юқори ҳароратда ишлай­
диган қозонлар, қувурлар ва бошқа ускуналар сиртини муҳофаза 
қилиш учун асбест ва трепель тоғ жинслари асосида тайёрланган 
иссиқ-совуқни кам ўтказадиган ашёлар ишлатилади. Бу ашёлар ҳар 
хил ўлчамдаги плита ёки қобиқ тарзида, шунингдек, сочма, ўрам 
шаклида ишлаб чиқарилади. Асбестдан ишланадиган ашёлар тар­
киби жиҳатидан икки гуруҳга бўлинади: фақат асбестнинг ўзидан 
иборат бўлган ашёлар ва асбестга бошқа боғловчи моддалар қўшиб 
ишланган асбестли ашёлар.
Қаттиқ минерал пахта плиталар майдалаб туйилган тоғ жинси- 
ни эритиб олинган тола, қуюқ лойқа сув, синтетик боғловчи фе- 
нолспирт ёки карбамид смоласини кўпик ҳосил қилувчи билан 
қориштириб вакуум зичлагичда қолипланади ва 150— 180°С иссиқ- 
ликда қотириб олинади. Бундай плиталарнинг зичлиги 180—200 
кг/м 3, иссикдик ўтказувчанлик коэффициенти 0,047 Вт/(м • °С) ,
393

---

қалинлиги 30—70 мм бўлади. Қатгиқ минерал пахта плитанинг