Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

тация қилиш дейилади. Цементация қатламининг мустаҳкамлиги- 
ни ошириш учун уни яна чиниқтириш ва юмшатиш керак.
Пўлатнинг эскириши деганда, уни узоқ муддатда оддий хона 
ҳароратида ва ундан юқори ҳароратда сақпанганда хоссасининг ўзга- 
ришини тушунмоқ керак. Пўлатнинг эскиришини 70—200 йиллар- 
дан кейин, кўприк конструкцияларида кузатиш мумкин. Пўлат 
эритмасига легировчи қўшилмалардан алюмин, ванадий, титан, 
хром ва шу сингари моддалар қўшилса унинг эскиришга қаршили- 
ги ортади.
Пўлат буюмларни босим остида тайёрлашда пластик хусусият- 
га мойил тури ишлатилади. Юқори- босим остида тегишли шакл 
берилганда пўлатнинг нафақат тузилиши, балки унинг хоссалари 
ҳам ўзгаради. Темирнинг шаклини ўзгартиришда оғир пўлат ғўла- 
лар орасида эзиб ёйиш (прокатка), чўзиб ёки қатор тешиклардан 
ўтказиб ингичкалаш (волочение), болғалаш, қолиплаш, зичлаш, 
эгиш, портлатиш каби усуллар қўлланилади. Қуйма пўлатдан ҳар 
хил навли nyjiauiap олиш учун, аььало, у услубий ўчок^парда ёки 
қудукдарда қиздирилади. Ғўлалар орасида эзиб ёйилган пўлат мах­
сус пластик хоссага эга бўлиши керак (13.3-расм).
Пўлат иссиқ ва совуқ ҳолатда эзилади. Углеродли пўлат айла-
нувчан ғўлалар орасида эзил- 
ганда, унинг ҳарорати 800— 
1200°С дан кам бўлмаслиги 
керак. Пўлатнинг ҳар хил тур- 
ларидан узун конструкциялар 
тайёрланади ва улар пайванд- 
ланган ёки парчинлаб улан- 
ган конструкцияларнинг бир 
бўлаги сифатида ташқи куч-
13.3-расм.
Эзиб ёйиш. 
л а р 
таъсирида бўлади.
356

---

Қурилишда пўлат тахта, навли ва шаклли пўлат конструкция­
лар кўп ишлатилади (13.4-расм). Навли пўлат конструкциялар ду- 
малоқ, квадрат шаклда, тасмасимон, кенг энли тасмасимон, юпқа 
ва қалин тахта, тўлқинли, бурчакли, қўштаврли, швеллерли, уз­
луксиз узун (арматурабоп пўлат) ва бошқа шаклларда бўлади. С а­
ноат қурилишида кўп ишлатиладиган узун пўлат буюмлар, темир 
йўл учун енгил конструкциялар ва узун-қисқа қисмлар эзиш ва 
қолиплаш усулида тайёрланади (13.5-расм).
Чўзиш ва дастгоҳнинг тешикларидан совуқтемирларни ингич- 
калаб тортиш усули билан аник, бир ўлчамга келтирилган (калибр- 
ланган) симлар, темир таёқчалар, кесими юмалоқ ва бошқа шакл­
даги симлар ишлаб чиқарилади.