Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Майда тўлдиргичлар миқдори
12.4-расм.
Қум ва шағал 
микдорига кўра цемент 
бўтқасининг сарфи:
I
—тулдиргич доналариаро 
бўшлиқни тўлғизиш; 
2—
до­
налар юзасини қоплаш;
3—
 майда ва йирик тулдир­
гич оғирлиги.
Бетоннинг хоссалари
Мустаҳкамлиги. 
Бетоннинг мустаҳкамлиги, асосан, ишлатила­
диган ашёлар сифатига, таркибининг самарали усулда ҳисоблан- 
ганлигига ва ғоваклигига боғлиқ. Цементнинг мустаҳкамлиги унинг 
маркаси (Яц) орқали, тўлдиргичлар сифати коэффициент, ғовак- 
лилиги эса қоришманинг сув-ц ем ент ( С /Ц ) нисбати орқали
322

---

ифодаланади. Бетон таркибидаги эркин сув ҳисобига унинг ғовак- 
лари кўпаяди, натижада мустаҳкамлиги камаяди. Демак, бетоннинг 
мустаҳкамлиги кўп жиҳатдан С /Ц нисбатига боғлиқ экан. Зич бе­
тоннинг ғоваклиги ( Ғ) қуйидаги формула билан аниьутнади:
Ғ = С- 
C/U
10 0
%,
1000
бунда, С ва Ц — 1 м3 бетонга кетадиган сув ва цемент микдори; С., — 
бетондаги кимёвий бириккан сув.
Бетон 28 кунда қотганда, ундаги жами сувнинг фақат 15 %гина 
кимёвий бирикади (С , = 0,15). Бетонни зичлаш усули ўзгармаган 
ҳолда 1 м1 ҳажмдаги бетонга сарфланган цемент, сув микдорини 
ўзгаришининг бетон мустаҳкамлигига таъсири 12.5-расмда ифода- 
ланган. Бетон хоссаларининг асосий кўрсаткичларидан бири унинг 
сиқилишдаги мустаҳкамлик чегарасидир (R )■ Сиқилишдаги мус- 
таҳкамлик чегарасига кўра бетон бир неча маркага бўлинади. Бе­
тоннинг маркаси тайёрланаётган конструкциянинг лойиҳасида 
кўрсатилади.
Маркаси 75 дан 100 гача бўлган бе­
тонлар юқори мустаҳкамлик талаб этмай- 
диган катга иншоотлар, замин ва пойде- 
ворлар қуришда ишлатилади. Темир-бе­
тон конструкцияларда маркаси 100 дан 
кичик бўлган бетонни ишлатиш мумкин 
эмас. Чунки, арматура билан цемент тоши 
мустаҳкам равишда ёпишмайди ҳамда бе­
тон зарарли муҳитда чидамсиз бўлиб 
қолади. Уй-жой ва саноат қурилишида 
ишлатиладиган оддий темир-бетон кон­
струкциялар учун одатда маркаси 150 ёки 
ундан юқори бўлган бетон ишлатилади.
Юқори кучланишда ишлайдиган ва му­
раккаб шаклдаги узун конструкциялар 
ҳамда катга иншоотлар қурилишида, асо­
сан, 200—400 маркали бетонлар ишла­
тилади. Арматураси олдиндан таранглан- 
ган темир-бетон конструкцияларни тай­
ёрлашда асосан юқори маркали (400—600) 
бетонлар ишлатилади.
Н О 120130140 150 160170 W
190 200