Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Бетон қоришмасининг хоссалари
Бетон қоришма деб, таркибидаги ашёлар микдорининг қаерда 
ишлатилишига қараб, самарали усулда ҳисоблаб ва қориштириб 
олинган бўтқасимон аралашмага айтилади. Бетон қоришма, асо­
сан, икки талабга жавоб бериши керак: биринчиси — у осон ва 
қулай жойланувчан бўлиши ва иккинчиси — қоришмани узоқ ма- 
софага ташиганда уни тайёрлаган вақтдагидек бир жинслилиги 
йўқолмаслиги лозим.
Бетон иншоотларининг юқори сифатли бўлишида қоришма- 
нинг қулай жойланувчанлик кўрсаткичи катта аҳамиятга эга. Бетон 
қоришма қайси мақсадда ишлатилишига кўра унинг қулай жойла­
нувчанлик ва ёйилувчанлик кўрсаткичи олдиндан белгилаб олина­
ди. Қулай жойланувчанлик кўрсаткичи техник вискозиметр асбо- 
бида аниқланади. Бетон қоришмасининг хоссаларини аниқлаш усул­
лари «Қурилиш ашёларидан лаборатория ишлари» китобида тўла 
ёритилган.
Бетон қоришмасининг хоссасини ифодаловчи яна бир кўрсат- 
кич унинг ёйилувчанлигидир. Ёйилувчанлик баландлиги 30 см, қуйи 
диаметри 20 см, усткиси эса 10 см. га тенг қилиб пўлат тахтасидан 
ясалган (тубсиз) кесик конус асбоб ёрдамида аниқланади. Қориш- 
манинг конус баланддигига нисбатан ёйилишдаги чўкишига қараб,
320

---

бетоннинг ёйилувчанлик ёки конуснинг чўкиш кўрсаткичи аниқ- 
ланади.
Конуснинг чўкиш микдорига кўра бетон қоришмалар jт а қуюқ, 
пластик ва қуйма бўлади. Ута қуюқ бетон қоришма конусининг 
чўкиши 0— 1 см. га тенг. Бундай қоришмани қолипларга жойлашда 
уни шиббалаш, титратиб шиббалаш ёки зичлаш керак. Пластик 
бетон қоришма конусининг чўкиши 3—10 см. га тенг. Бундай қориш- 
малар қолипга титратувчи асбоб (вибратор) воситасида жойлана­
ди. Куйма бетон қоришма конусининг чўкиши 15— 18 см. дан катта 
бўлиб, қоришманинг тўла жойланиши учун уни озгина титратиш 
кифоя.
Тўлдиргич қанча йирик бўлса, бетон қоришмаси шунча ёйи- 
лувчан бўлади. Боғловчи моддалар таркибида гидравлик фаол 
қўшилмалар кўп бўлса, бетон қоришмасининг ёйилувчанлиги ор­
тади. Бетон таркибини ҳисоблашда, унинг ёйилувчанлик кўрсат- 
кичини конструкциянинг турига ва қоришмани зичлаш усулига 
қараб олиш керак.
Ёйилувчанлик кўрсаткичи маълум бўлган 1 м3 бетон қоришма- 
си учун тахминий сув сарфини аникдашда амалий натижалар асо­
сида тузилган 12.4-жадвалдан фойдаланиш мумкин. Бетон қориш- 
масидаги сув микдорини камайтириш ва пластиклигини ошириш 
учун махсус органик куш ил мал ар ишлатилади. Масалан, қориш- 
мага цемент оғирлигининг 0,2—0,25 % микдорида сульфат спирт 
бардаси (СС Б) ёки 0,08—0,1 % совун қўшилса, ундаги сув микдо­
рини 8—12 %гача камайтириш мумкин.