Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Тошқол эритмасидан ишланган қурилиш ашёлари
Темир рудасини эритганда темир қозоннинг тубига чўкади, 
қолган жинслар эритм анинг устида қалқиб туради ва у 
тошқол 
деб аталади. Тошқолни эриган ҳолатда қолипларга қуйиб аста-секин 
совитилса, жуда арзон, сифатли қуйма тош қол тоши ҳосил бўлади. 
Қуйма тошқол тош и қуйма тош сингари юқори мустаҳкам, деярли 
барча зарарли муҳитда бузилмайдиган хоссаларга эга. Тош қол эрит- 
масини ҳаво пуфакчалари билан кўпиртириб енгил, серғовак, ис- 
сиқпикни сак^овчи ашёлар олиш мумкин.
Термозит 
— юқори ҳароратдаги суюқ тош қол кўпиртириб ва 
тез совитиб олинган кўп кавакли енгил ашё. С ую қтош қо л махсус 
марказдан қочирма машиналарда, тарновли катта қурилмаларда 
ёки ҳовузларда юқори ҳаво босимида ёки пуркаш усули билан 
кўпиртирилади.
225

---

Тошқол пахтаси 
юқори ҳароратдаги (1200— 140СГС) сую қ тош - 
қолнинг жуда кичик тешиклардан босим остида ип сингари чиққан 
эритмани совитиш дан ҳосил бўлган енгил, иссиқликни сақловчи 
ашёдир. Тошқол пахтали ўраманинг икки томони битумланган қоғоз 
билан ўралган бўлади. Зичлиги 250—300 к г/м 3. ли тош қол пахта- 
сининг иссиқликни сакдаш коэф ф ициенти 0,05 В т/м град.га тенг.
Ситаллар 
ш иш а эритм аси н и н г кристалланиш и натиж асида 
ҳосил бўлади. Улар юқори мустаҳкам (500 М Па гача) ва зарарли 
муҳитга чидамли ҳамда буюмларни электр токидан муҳофазалашда 
катта аҳамиятга эга бўлган ашёлардир. Таш қи кўриниш ига кўра 
ситаллар қўнғир, жигарранг, кулранг, рангсиз ва ялтироқ бўлади. 
Бу аш ёни олиш технологияси ш иш ани олиш технологиясига ўх- 
ш ашдир. Аммо бунда шиша эритмасига унинг тез кристалланиш и 
учун 4—5 % миқцорида катализаторлар қўшилади.
Тузилиш ига кўра ситаллар ком позит ашё бўлиб, майда шиша 
кристаллардан таш кил топган узлуксиз аморфли ш иш асимон мат- 
рицадан иборат. Ундаги ш иш асим он матрица қатлам ларининг 
қалинлиги ўндан бир м икронга тенг. К ри сталларн и н г ўртача 
йириклиги эса 1—2 мкм. дан ортмайди. Ситаллардаги ш иш асимон 
матрицанинг ҳажми 90—95 %га тенг бўлади. Ситаллар шиша сингари 
мўрт, эгилиш даги мустаҳкамлиги кичик ва қиздиришга чидамли. 
Ф изик-механик хоссаларига кўра ситаллар пўлатни эслатади. Унинг 
қаттиқлиги тобланган пўлат қатги