Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги


йилларпинг ох и р и -50 - йиллар бош ларида



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

1940 йилларпинг ох и р и -50 - йиллар бош ларида 
мафкура ва сиёсат
Урушдан кейинги йилларда С овет Иттифоқида ички қарама- 
қарш иликларнинг кучайиши кузатилди. Кир тарафдан, СССР 
аҳолисининг асосий кисми галабани С талин номи билан богларди. 
Халқ хўж алигининг тез суръатларда тикланиш и. турм уш дараж аси- 
нинг ўсишини хам Сталин хизмати деб ҳисобларди. Кошка тараф ­
дан. уруш ва уруш дан кейинги йилларда жамиятда вужудга келган 
ижтимоий-сиёсий зиддиятлар тез орада ижобий ўзгариш ларга умид 
богларди. Ф ронтларда қатнашган харбийлар, Германияда бўлган 
асирлар. Ғарбий Европада бўлиб кайтган уруш қатнаш чилари бур­
жуа жамияти ҳақидаги таш виқотларнинг ёлгонлигини ва у ерлар- 
да аҳоли турмуш даражаси Совет И ттифоқидагига нисбатан анча 
юқори эканлигиии ўз кўзлари билан кўриб келдилар. Уруш, асирлик 
азобларини кўрган киш иларга “халк душ мани" сифатида карашиб, 
лагсрларда сақланди. Эндиликда улар ўз тақдирларига бош қача 
карай бош ладилар. Лагерга сургун килинган ёзувчи зобит А. Сол- 
ж енициннинг 
( 1 9 7 4 - 1 9 9 4
йилларда муҳожирликда бўлган) ёзиш и- 
ча. фронт катнаш чиларида ўз ҳақ-ҳуқукини химоя килиш, яш аш ни 
янгича кабул килиш хислари уйгонган. 
1 9 4 8 - 1 9 5 3
йилларда б ўлган 
махбуслар қўзғолони шундан дарак беради. Партия бош қаруви тар- 
киби ўзгарганди. А ъзоларнинг кўпчилиги 
( 2 / 3 )
кисми уруш йил­
ларида, яъни партияга аъзо бўлиш шартлари осонлаш ган вақтда 
аъзоликка ўтган шахслардан иборат эди. Уларнинг асосий кисми 
фақатгина бошлангич маълумотга эга бўлиб, С овет Иттифокида 
рўй бераётган хақиқий ахволни тх шуниб етмасди. Улар партиянинг
330


юкори раҳбарияти ҳийла-найрангларига осонгина мослаш иб. янги 
репрессия ж араёнларида фаол иш тирок этгаиди.
Германияга олиб кетилган ёки асир туш гаи ва уруш тугагаидаи 
кейин СССРга кайтган одамлар биринчи навбатда таъқиб остига 
олинди. Д авлат Х авфсизлиги Қўмитаси ходимлари уларнинг рейхга 
жўнатилиш и ва асирликка олиб кетилишини қагьий назорат остига 
олдилар. Натиж ада 2 млн дан ортик киш илар лагорларга жўнатилди. 
А нтисовет ва миллатчилик кайфиятлари пайдо бўлган ҳудудларда 
ўта қаттиққўллик билан сиёсат юритилди. Уруш йилларидаёк МКВД 
‘‘исёнчилар" ва “бандитлар'’ ҳаракатига қарш и кураш олиб борди. 
1943-1944 йилларда Ш имолий Кавказда Германия қўмондонлиги 
билан хамкорликда mu олиб борган 20 минг кишилик ж ангчилар 
гуруҳи йўк килинди. Чеченлар ва ингуш лар мажбуран Қозогистон ва 
Қиргизистонга кўчирилди. Худди ш ундай таъкиблар Ш имолий О се­
тия, Д огистон. Грузия, Қабардо болкорлари, черкеслар ва Қ римда 
ҳам ўтказилиб (жами 1,5 млнга якин), аҳоли ватанидан бош ка жой- 
ларга кўчирилди.
О лмонлар Гарбий Украинадан чекингандан сўнг, уларнинг тахм и­
нан 100 м и н г киш илик куролланган тарафдорлари оккупантлар би­
лан хамкорликда иш олиб бориб, Украина “мустакиллигини” саклаб 
колмоқчи бўлдилар. Совет қўмондоилигининг маълумотларига кўра, 
бу кураш да кизил армия ж ангчиларидан 25 минг киши халок бўлди. 
1956 йилгача Литвада хам шундай кураш лар давом этди.
Умуман айтгаида, 1947-1953 йилларда Литва, Латвия, Эстония. 
Молдавия, Украинадан камок лагерларига 280 минг киши жўнатилди. 
Оклангандан сўнг, факат 15 минг киши ватанига кайтишга муваффак 
бўлди. Миллий округлардаги зиддиятлар партия рахбарларини янги 
гоявий сиёсат ўтказишга мажбур килди. 1946-1947 йилларда рус 
халкининг Совет Итифокидаги ўрни, рус проваслав черковининг фа­
шизм устидан галаба килишдаги ахам пяти кенг таргабот килинди. 
И. В. Сталиннинг якин сафдошларидап бири А. А. Жданов (1896-1948) 
мамлакатда мафкуравий ишларга рахбарлик килди. Уиинг фикрича, 
кўплаб фан ва маданият арбоблари “Гарбга гиз чўкиш” да айбланиб, 
уларга чоралар кўрилди. 1946 йилда ВКП МҚнинг “Звезда" ва “Ленин- 
град" журналлари тўғрисида''ги Қарори қабул килинди. Ушбу Қарор 
ёт фикрларга карш и кабул килинган хужж ат эди. 1947 йилда СССР 
Олий С оветининг ф арм онига асосан, мамлакат ф уқароларининг 
чет эллик ф укаролар билан никохдан ўтиш и таъкиқланди. “Д авлат 
сирлари тў ғр и си д а'’ги К онунлар хам кучайтирилди. О ммавий ах-
331


борот воситаларида, йиғилиш ларда, м еҳнат фаоллари м аж лислари- 
да А. Ахматова, М. Заш енко, Д. Ш остакович. С. Э йзенш тейн каби 
шоир, композитор ва реж иссёрлар фаолиятини қораловчи қарорлар 
Кабул килинди.
Кўплаб илмий тадқиқотлар танқид остига олинди. Генетика ва 
кибернетика реакцион буржуа ва ёлгон йўналиш деб эълон килинди. 
СССР раҳбарлари- тўгри баҳо бера олмагани туфайли бу соқалар 
бўйича тадқиқотлар тўхтатилиб, илмий ходимлар таркатиб ю бо­
рилди. Лекин анча фурсатдан сўнг академиклар Н. И. Вавилов ва 
С. А. Лебедевларнинг хатти-ҳаракатлари боис бу соҳаларда Совет 
Иттифокида хам анча муваффакиятларга эриш илди.
1951 йилда Совет Иттифокида биринчи бор ЭҲМ яратилди. 
Урушдан кейинги йилларда илмий соҳада марксизм-ленинизмни 
курол килиб олган авантю ристлар асосий урин эгалладилар. Бунинг 
ҳаммаси оммавий қатағон учун замин яратиб борди. 1946 йилда 
“ совуқ уруш ”га ўтиш даври бош ланди. АҚШ билан муносабат кес- 
кинлашиб кетганлиги сабабли иттифоқчи республикалар ўртасида 
мустахкам бирлик ўрнатиш зарурлигига эътибор каратилди. 6,5 
млндан ортик киши 1948-1953 йиллардаги қатагон қурбонлари 
бўлди. Улар орасида илгари қамалган ёки сургун килинганлар хам 
бор эди. Қ атагонлик йиллари даврида машхур инсонлар харбий 
бош лиқлар кўпчиликни таш кил қиларди. Уларни ўз вазифасини 
суиистеъмол қилганликда айблаганлар. М арш алл Г. К. Жуков хам 
шубха остига олинди. аммо маш хурлиги сабаб қамалмади.
“Л енинград иш и" катта ш ов-ш увга сабаб бўлганди. Унинг на­
тиж асида ленинградлик кўплаб рахбарлар катагон килинди. Отиб 
таш ланганлар орасида Л енинград облает партия комитети котиби 
Н. А. Вознесенский хам бор эди. Бир вақтнинг ўзида “ космополи- 
тизм га” карши кураш бош ланди. Улар ватанпарвар эмасликда, Гарб 
олдида тиз чўкиш да айблана бош ладилар. А йниқса, яхудийлар ис- 
канжа остига олинди. Яхудийларнинг маданий маркази, газета-жур- 
наллари, мактаблари ва театрлари спиб таш ланди. Паспортдаги мил- 
лати деган ёзув яхудийларни таш виш га солиб қўйди. Уларга хатто 
олий ўқув ю ртларида ўкиш хам чегараланган эди. Яхудийларни Узок 
Ш арққа, яхудий автоном республикасига кўчириш реж аси ишлаб 
чиқилди. 1953 йилда “шифокорлар иши” уюш гирилди. Улар партия 
рахбарларини нотўгри даволашда, зараркунандаликда айбландилар. 
Биринчи навбатда, айблов яхудий миллатига мансуб шифокорларга 
каратилди. Кўплаб воқеа иштирокчиларининг хулосасига кўра. С та­
332


лин иш ончини йўкотган сафдош ларидан шу йўсинда кутулиш бу 
вокеаларнинг асосини таш кил килган.
С талиннинг 
вафотидан 
кейин 
бундай 
катагонлар бархам 
топди. И. В. Сталин ҳаётининг сўнгги йилларида партия ичи- 
да демократия меъёрлари бузилиб бўлган эди. Раҳбар органлар 
йиғилиш и чакирилмасди, ҳатго 13 йил давом и да бирор марта съезд 
ўтказилмаганди. Ф акат 1952 йилда XIX съезд чақирилиб, ВКП 
КПСС деб атала бошланди.
2- §. С С С Р С тал и н ваф оти д ан кейин

Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish