Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги


- йилларпинг боши: янги ечимлар изидан



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

60- йилларпинг боши: янги ечимлар изидан
1960 йиллар бош ида СССРда эриш илган муваффакиятлар талай- 
гина эди. 1961 йилнинг 12 апрелида дунёда биринчи инсон (Ю. Га­
гарин) коинотга учирилди.
Уй-жой масаласида хам катта муваффакиятларга эриш илди. Ўн 
йилдан камроқ вақт ичида мамлакатнинг хар тўртинчи фуқароси 
уй-жой шароитини яхш илаб олди. Эндиликда одамлар коммупал 
хоналарда эмас, алохида хонадонлар билан таъминландилар. Бирок 
курилган бу уйларнинг сифати хакида кейинчалик танқидий фикр­
лар пайдо бўлди. Бу уйлар 20-2 5 йил ф ойдаланиш га мўлжаллангаи 
бўлиб, шароитлари етарли эмасди. Бундай уйлар “хруш чевкалар”
341


деб аталиб, ш аҳар кўриниш ига кўрк қўш масди. Ш ундай бўлса-да. 
олдин уй га эга бўлмаган аҳоли учун бу яхши қулайлик эди. Аҳолини 
ижтимоий химоя қилиш чора-тадбирлари кўрилди. Нафака ёш и na- 
сайтирилиб, микдори ошди. М ажбурий 8 йиллик ўрта таълим жо­
рий килинди. О лий ўкув юртларида ўкиш имкониятлари кенгайди. 
Иш хафтаси кискартирилди, маош нинг бир кисмини заёмлар билан 
бериш тўхтатилди. Бир вактнинг ўзида мамлакатда ечими топилма- 
ётган муаммолар хам йигилиб колди. Қиш лок хўжалиги инқирози. 
саноат иш лаб чикариш нинг пасайиб кетиши. 1959-1965 йиллар- 
га мўджалланган етти йиллик реж анинг баж арилмай колиши шу- 
лар ж умласидандир. А холининг озиқ-овқат ва биринчи эҳтиёж 
махсулотлари етиш м аслигидан норозиликлари кучайиб борса-да. 
бирок ошкор килинмасди. М амлакат рахбариягининг айтган сўзи ва 
амалда баж арилиш и орасида катта таф овут пайдо бўлди. КП ССнинг 
XX съездидаги Сталин ш ахсига сигиниш га карши кураш билан 
бош ланган “иликлик” ю коридаги салбий холатлар ту файли аста-се- 
кин йукотилди. М амлакатда рўй бераётган вокеаларни тасвирлаш га 
уринган ёзувчилар, реж иссёрлар таъкиб кил и на бош ланди.
Б. Л. П астернак иши катта ш ов-ш увга сабаб бўлди. 1958 йил­
да “Н обел” мукофотига сазовор бўлгап “Доктор ж иваго" роман ида 
Россияда и н кил об и й вокеалар. фукаролар уруш и ва совет ж ам ия­
ти моҳияти ҳаққоний тасвирлаб берилди. Ёзувчи хокимият босими 
остида “ўкувчилар” ж ам оалари, хатто бу романни ўқиб кўрмаган 
одамлар олдида ўз “хатоларини” бўйнига олиш га ва кечирим сўраш га 
мажбур этилди. 1961 йилда кабул килинган партиянинг янги дасту- 
рига кўра, зиёлилардан ёш авлодни коммунистик рухда тарбиялаш
ишида фаол иш тирок этиш талаб килинганди. Коммунизм мод­
дий ва маънавий бойликларга тўлиб-тош ган ва “хар бир киш идан 
қобилиятига яраш а, хар бир киш ига эҳтиёж ига яраш а” там ойилига 
асосланган ж ам ият сифатида таргиб этиларди. Бир вактнинг уз ида 
“тушуниб етмаганлар". яъни ўз эхтиёжи чегарасини билмайдиган- 
ларга карши танкид ишлари хам олиб борилди. Халк ишончини 
козон и ш учун Сталинга карши янги компания ни шакллантиришга 
уриниш лар бўлди. КПСС сафидан С талиннинг якин сафдошлари 
чикариб юборилди. XXII съезд карорига асосан, С талиннинг жаса- 
ди мавзолейдан олинди ва ерга кўмилди. Янги Конституция хакида 
фикрлар мухокама килинарди. Ж амиятни демократлаштириш бораси­
да гоялар илгари сурилди. Бу ерда, асосан, хукумат раҳбарларининг 
юкори лавозимларни эгаллаш муддатлари. давлат органлари ишида
342


о ш корали к, завод ва фабрика, совхоз рахбарларини сайлов асосида 
қўйиш, референдумлар утказиш , Конституцион судни шаклланти- 
риш каби муҳим масалалар хакида ran борарди. 60- йилларда юкори 
раҳбар и ятдагилар нин г бир кисми куру к гоялар билан яхши натижа- 
га эриш иб бўлм аслигини туш униб етганди.
Хруш чев иктисодчи Е. Г. Л иберманнинг товар-пул муносабатла­
ри туғрисидаги уриниш ларини қўллаб-кувватлад и . Унга кура, баъзи 
корхоналар ва совхозларда иш натижасига караб пул тўлаш кўзда 
тутилганди. 1962 йилда обком ва райкомларни саноат ва киш лок 
партияларига ажратиш бўйича маъмурий хўж алик таж рибаси 
утказилди. Бунда асосан уз мавқеларни суиистеъмол қилаётган пар­
тия раҳбарларига карши кураш кўзда тутилган эди. А ммо реформа 
бю рократизм нинг кучайиб илдиз отиб кетиш и га олиб келди ва яхши 
самара бермади. Баъзи тадқиқотчилар Ш арқий Европанинг хал к де­
мократик давлатларидаги аграр партиялар намунасига асосланган 
эди. У сиёсий харакатни ривожлантириб. унга му собака элементла- 
рини олиб кириш и керак эди.
Н. С. Хруш чев сиёсатидаги карама-карш иликлар. муваф([)ақият- 
сизликлар, гоявий сохадаги узилиш лар унга карши янги мухоли- 
фатни вужудга келтирди. Бу мухолифат Х руш чевнинг энг ишонч- 
ли одамларидан иборат эди. Улар орасида қўриқ ва бўз ерларни 
ўзлаш тириш га бош чилик килган КПСС М Қ секретари Л. И. Бреж ­
нев Д авлат Х авфсизлиги комитети бош лигп В. Е. С емичастний. 
партия назорат Қ ўм итаси раиси А. Ш елеп и н ва бош калар бор эди. 
1964 йил 13 октябрда оппозиция (мухолифат) КПСС М Қ Плену- 
ми чақирилди ва Қримда дам олаётгаи П. С. Хрушчев хам таклиф 
килинди. Хруш чев мамлакат хаётини издан чикариш да, ж амият ри- 
вожини орқага кетказиш да ва яккаҳоким ликда айбланди. Хрушчев 
истеъ(|юга чиқиш га мажбур бўлди. КПСС М Қ Биринчи секретари 
килиб Л. Ч. Бреж нев сайланди. Аввал Молия вазири лавозимида иш ­
лаган А. Н. Косигин М инистрлар Советининг Раиси бўлди.
4- §. С о вет И тти ф о қ и : ислоҳотлар си ёсати н и н г 
барбод бўлиш и
Н. С. Хруш чев хукуматдан ч етл а шти р ил га и дан сўнг, мамлакатда 
барқарорлаш тириш мавсуми бош ланди. Олдинги бош кариш тизим- 
ларига бархам берилди: совхозлар таркатиб юборилди, соҳа вазир-
343


ликлари кайта тикланди. Бреж нев ва унинг сафдош лари ж амияти и 
баркарорлаш тириш сиёсатини амалга ошира бош ладилар. Сталин 
шахсини танкид килиш тўхтатилди. Лекин бу ўзгариш лар ж ам ият 
ривожига ижобий таъсир кўрсата олмади. Бош кариш нинг марказ- 
лаш тирилиш и бю рократизмнинг кучайиш и, мансабдорлар сонининг 
кўпайиб кетишига сабаб булди. 80- йилларнииг бош ига келган- 
да кўпчилик партия рахбарларининг ёш и 70 дан ош иб қолган эди. 
Иттифокдош республикалар бош ликларини янгилаш тизими йўк 
эди. Улар, асосан, махаллий манфаатдорлик билан боглик эди. 1965 
йилдан бош лаб иктисодий ислоҳотлар бош ланиб кетди. Уларнинг 
таш аббускори М инистрлар С оветининг Раиси А. Н. Косигин эди.
А грар соҳада ҳам анчагина ўзгариш лар амалга ош ирилди. 
Ш ахсий хўж алик ю ритиш га рухсат этилди, совхоз ва колхозларга 
маҳсулотлар нархини кўтариш га рухсат берилди. Баркарор маош 
берила бош ланди. Экин майдонлари кунайтирилди. Бугдой, сули, 
маккажўхори учун ер майдонлари аж ратилди. Қ иш лоқ хўжалигини 
ривожлантириш учун катта маблаглар аж ратила бош ланди. Бу 
ислоҳот корхоналарга мустакиллик берди. Моддий рагбатлантириш
яхши натижа олиб келди, корхона рахбарларига даром аднинг бир 
кисмини эҳтиёжлари учун иш латишга рухсат берилди.
Ахолини озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш яхши- 
ланди. 60- йилларда саноат ривожланди. Миллий даромад 4% дан 
7,7% гача ўсди. 2 мингга якин саноат корхоналари ишга туш ирилди. 
Красноярск ГЭСи. Гарбий Сибирь ва Караганда металлургия ком­
бината шулар ж умласидандир. 1970 йилда Тольяттида автомобил 
заводи ишга туш ирилди. Лекин ислоҳотлар ш ош ма-ш ош арлик би­
лан ўтказилгани учун яхши самара бермади. Бу чекланган ва кисқа 
муддатли ислохотлар эди. Купгина реж алаш тирилган иш лар амалга 
ошмай колди. Қиш лок хўжалиги махсулотларини четдан келтириш
давом этди. Х алк хўж алигида, асосан, қўл мехнатидан фойдалани- 
ларди. А холининг 40% и саноатда, 60% и курилиш да, 70% и киш лок 
хўж алигида банд эди. Х алк хўж алигига янги технологияни жорий 
килиш секинлик билан борди, хагго янги техникаларнинг яратилиш 
йиллик кўрсаткичи 60- йиллардаги 4,8 мингдан, 80- йиллар бош ига 
келиб 3,5 мингга тушиб колди. 1980 йилларпинг бош ида Ялни мил­
лий махсулот ўсиш микдори 3,5% га туш иб колди, саноат маҳсулоти 
ишлаб чикариш эса 40% гача кисқарди.
М амлакатнинг кўпж ойларида карточка тизими жорий килинганди. 
Икки ўн йилликда сиёсатда ва иктисодиётда ўзгаришлар бўлмаганлиги
344


сабабли, бу давр “Т ургунлик даври’’ деб атала бошланди. Фа кап и на 
жахон бозорида нефть нархининг кутарилиб кетиши жамиятда 
баркарорликни таъминлаб турди. Ш унинг учун хам 1060-1985 йил­
ларда СССРнинг жахон бозорида нефтни экспорт килиш улуши 16,2% 
дан 54,4% га ошди.
Инкирознинг асосий сабаби бош карув тизим ининг фаолияти би­
лан боглик эди. Амалдорлар ханузгача корхоналар мустакиллигини 
чегараларди. Ҳар бир корхонага ишлаб чикариш нинг умумий 
микдори тахм инан 5 -8 % атрофида кўпайтирилиб, хар йили режа 
белгиланарди. Агар улар бажарилмаса, маъмурий ва хўжалик чора- 
лари куриларди. Хусусан, ижтимоий харажатлар учун белгиланган 
маблаглар кссиб колинарди. Куплаб хўжаликлар сунъий равишда 
ишлаб чикариш ўсиш ини уш лаб туриш арди. Янги тех ни ка дан фой­
даланиш иш лаб чикариш самарадорлигини ош ирса-да, иш ха кин и 
ош ирмасди, балки амалдаги тарифларни камайтириб юборарди. 
Х алк хўж алигида мудофаа ва огир саноатии ривожлантиришга 
булган эътибор ҳамон катта эди. 1970 йилларда СССР пулат эри- 
тиш бўйича АҚШ дан ўзиб кетган булса-да, бош ка халк хўжалиги 
махсулотларини ишлаб чикариш да 6 -1 0 баробар оркада эди.
Таш ки алоқалар хам ислохотлар чукурлаш иш ига халакит 
бермокда эди. С овет Иттифоки харбий устунликка эриш иш 
йўлидан тоймасди. Қуролланиш пойгаси авж олдирилди. М амлакат 
рахбариятига харбийлар таъсири ош иб борди.

Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish