Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги


Уруш дан кейинги йилларда иктнсоднё гнн тиклаш



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet73/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

Уруш дан кейинги йилларда иктнсоднё гнн тиклаш
Уруш йилларида мамлакатнинг халқ хўжалиги жуда катта талоф ат 
курди. Оккупация қилинган ерлар деярли вайрон бўлган, халк тур- 
муш дараж аси ачинарли аҳволда эди. 1946-1947 йилларда Россия, 
Украина, М олдавиянинг бир катор районларида бош ланган очарчи- 
ли к тахм инан 20 млн аҳолини қамраб олди, улардан 1 млн га яқин 
киши очарчиликтуф айли ҳаётдан кўз юмди. Кўчаларда бош панасиз, 
яш аш учун маблағи бўлм аган куплаб одамлар дайдиб юришарди.
М иллионлаб Германияга асир килиб олиб кетилгаилар, ок- 
купантлардан қочганлар, эвакуация килинганлар ва хизматдан 
бўш атилганлар ўз яш аш ж ойларига қайтиш га уринардилар, лекин 
уларни ж ойлаш тириш , иш билан таъминлаш муаммо эди. Муҳтож 
одамларга ёрдам кўрсатиш жуда мушкул эди. Ҳукумат фаолиятини 
кайта тиклаш сует дараж ада амалга ош ирилаётганди. Урмонларда 
Гарбий Украина, Белорус ва Болтиқбўйи давлатларининг СССР 
таркибига кириш ини хоҳламайдиган, олмонлар билан хамкорлик 
қилаётгаи полицайлар тўдаси изгиб юрарди. Улар Ғарбнинг ёрда- 
мига иш онардилар. Биргина 1946 йилнинг ўзида Гарбий Украина- 
д а купчилиги партия ва хукумат раҳбарлари бўлган 2 мингга яқин 
киши ўлдирилди.
1945 йилда мамлакатда фавкулодда вазият бекор килинди. Дав- 
лат М удофаа қўмитаси тарқатиб ю борилди. Х алқ Комиссарлари 
Совети М инистрлар Совети сифатида кайта тузилди. М амлакатни 
истиқболли ривож лантириш масалалари муҳокамаси жараёнида 
М инистрлар Совети Раиси Н. А. Вознесенский граж данлар уруш и- 
даи кейин мамлакат иқтисодиётини тиклаш да қўлланган НЭП билан
327


боғлик таж рибадан фойдаламиш керак. деб таклиф киригди. Кол- 
хозларии таркатиб юбориш , кичик хусусий тадбиркорликни йўлга 
кўйиш каби таклифлар ҳам ўртага таш ланди. Ф уқароларнииг демо- 
кратик хукукдарини кафолатловчи янги давлат дастури в аян ги Конс­
титуция кабул килиш хақида фикрлар мухокама килинди. Ҳукумат 
раҳбарларининг бир қатор чикиш ларида синфий кураш тобора чеки- 
настганлиги. С овет И ттифокида “синфий душ м ан” фаолияти учун 
асос йўк эканлиги таъкидлаб ўтилди. Бу гоя, асосан, Г. М. М ален- 
ковга (1902-1988) тегиш ли бўлиб, ўша даврда у М инистрлар Совети 
Раиси ўринбосари вазифасида ишларди ва Сиесий Бюро аъзоси хам 
эди.
Л екин И. В. С талиннинг иуктаи назари хаммасидан устун кел- 
ди. У туғилаётган муаммоларни буйрук ва саф арбарлик тартибида 
ҳал этиш усулларини олга сурди. Натижада тўртинчи беш йиллик- 
да (1946-1950) ҳам марказлаш ган катгиккўл бош қарув усулларидан 
фойдаланилди. Беш йилликда уруш даврида вайрон бўлган саноат 
корхоналарининг асосий кисми тикланди. мамлакатнинг шимолий 
ва шаркий худудларини ўзлаш тириш хам давом эттирилди. Нефть, 
газ, кўмир казиб олиш тез ривожлана борди (хусусан, Печора бас- 
ссйнида), Волга-Дон капали курилиш и тугалланди. 1948 йилда 
иктисодий ривож ланиш нинг уруш гача бўлгаи кўрсаткичларидан 
ўзиб кетилди (огир саноат 1940 йилга нисбатан 118%). 1953 йилда 
СССР жон бош ига саноат маҳсулотлари ишлаб чикариш бўйича ри- 
вожланган давлатлар йигирмалигидан урин олди ва Чор Россияси- 
нинг кўрсаткичларидан анча ўзиб кетди. Аҳоли турмуш дараж асини 
кўтариш бўйича хам чора-тадбирлар иш лаб чикилди. 1947 йилда 
карточка тизими бекор килинди. 8 соатлик иш куни, мехнат таьти- 
ли жорий килинди. Беш йилликда 100 млн кв дан ортикрок уй-ж ой 
курилди, янги мактаблар. кутубхоналар. касалхоналар ишга туши- 
рилди.
Олий таълим тизим ини ривожлантириш га алохида эътибор 
каратилди. 1947 йилда талабалар сони уруш дан аввалги кўрсаткичдан 
ошиб кетди. 1949 йилдан бош лаб аҳоли эҳтиёжи махсулотлари нар- 
хи йилига ўртача 20% га пасайиб борди. Умуман олганда. 1947-1952 
йилларда нархлар тахм инан 50% га пасайиб. иш хаки ош а борди. 
1954 йилга келиб иш хаки 4 0 -5 0 % кўтарилиб, Россия империяси- 
иинг энг юкори кўрсаткичларидан ўзиб кетди.
Х алқнинг турмуш дараж аси бундан хам юкори бўлиш и мум- 
кин эди. Асосий ресурлар (88% ) огир ва харбий саноатии ривож-
328


лантириш га қаратилиши боис бунинг иложи бўлмади. АКШ ни 
ядро куроли монополиясидан махрум килиш устувор вазифа бўлиб 
колганди. Ҳарбии техниками такомиллаш тириш , армиями кайта 
куроллантириш масаласи халк эҳтисжи маҳсулотларини ишлаб 
чикариш дан м ухимрок саналарди.
С овет И ттифоқининг юкори дараж али харбий техиологиялар 
сохасида АКШ ни кувиб етиш ига мима омил бўлганлиги ҳанузгача 
бахсларга сабаб булмокда. Американинг тарихий маълумотлари- 
га кура. СССР бунга шпионаж ёрдамида, яъни А Қ Ш нинг харбий 
сирларидан вокиф бўлиш натижасида эриш ган, деб хисоблаиади. 
С овет резведкачиларининг чоп этилган мемуарлари бу ҳолатни 
анча ойдинлаш тирди. Американинг ядро куроли лойиҳасида иш- 
тирок этган бир катор олимлар Америка Қўшма Ш татлари дунёда 
хукм ронлик урнатиш учун атом бомбасидан фойдаланиш мумкин. 
деб хайикардилар. Ҳакикатан хам. олимлар СССР разведкасига 
ядро куролига тегиш ли баъзи бир маълумотларни етказиб берган- 
лар. Бу эса С овет И ттифокида ядро куроли яратилиши муддатини 
бир меча йилга кискартирди. А ммо ядро куроли тадкикотлари, асо­
сан, атом энергияси институти олимлари томонидан олиб борил- 
ган ва муваффакиятли якунланган (рахбар - И. В. Курчатов). 1953 
йилда шу аснода биринчи бор водород бомбаси яратилди. Биринчи 
бор атом электростамцияси хам Совет И ттифоқида (О бнинск) 1954 
йилда иш га туш ирилди. Урушдан кейинги йилларда юкори суръат- 
ли ривожланиш ва армиями куроллаитириш даги муваффакиятлар 
куйидагилар билан асосланади:
- С овет Иттифокининг Германиядаи умумий микдори 4,3 млрд 
долларга тен г бўлган репарация товон олиши;
- озодликдан маҳурм килинганлар, Германиядаи кайтиб келган- 
лар. лагерлардаги (9 млнга якин киши) махкумлар мехнатидан бепул 
фойдаланиш ;
- қиш лоқлардан мо^ддий бойликларни тортиб олиш;
- тарм оклар бир қисмининг колхозларга қўшиб юборилиб, кол- 
хозларнинг эса йириклаш гирилиши. Бозорларда махсулотлар сотиш 
соликлари ош ирилди. Давлатга мажбурий махсулот сотиш микдори 
кўпайди. 1948 йилда колхозчиларга паст нархда давлатга майда мол 
сотиш мажбурияти юклатилди.
- 1947 йилда пул реформаси ўтказилди. Пул маблагларини омо- 
нат кассаларида сақлаганлар к а п а йўқотиш лар кўрди. Улар 10 сўмга 
янги 1 сўм олганлар. О блигациялар, давлат заёмлари бўйича алмаш-
329


т и р и б б е р и ш 1:3 н и с б а т н и , к и ч и к о м о н а т л а р у ч у н 2:3 н и с б а т н и т а ш ­
к и л ҚИЛДИ.
Расмий маълумотларга кура, бу реформа уруш йилларида 
чайқовчилар кўлида тўпланиб қолган пул маблагларини олиш 
мақсадида ўтказилганди.
Аслида эса, етиш тирган маҳсулотини бозорда сотиб, пул 
маблагларини уйда саклаган дехконларга катта зарар етказди. 
Ҳақиқатда эса, пулдор шахслар пулларига реформага кадар зар- 
гарлик буюмлари, суратлар, иконалар сотиб олиб, деярли зарар 
кўрмаган эди.

Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish