“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

«Тийилиш» назарияси.
Бу назарияда Н.Сениор капитални капиталистнинг 
бераѐтган «қурбони» деб ҳисоблади. Унинг таъкидлашича капиталист ўз капиталини 
ишлаб чиқариш соҳасига қўйганда (инвестиция) ўзининг шаҳсий истеъмолидан гўѐ 
маълум давр «тийилиб» туради, меҳнат эса ўз навбатида ишчининг дам олиш ва тинчлик 
эвазига қилган «қурбони» деб қабул қилинади. Шунинг учун иш ҳақи ва фойда 
капиталист ва ишчи берган тегишли «қурбонлар» учун баб-баравар мукофот эмиш. 
Н.Сениор Рикардонинг қийматни иш вақти билан белгилашига қарши чиқади, унингча 
фойда капиталистнинг «меҳнати»дан, фоиз эса унинг сабр-қаноатидан ҳосил бўлишини 
кашф қилди. 
Н.Сениорнинг яна бир «кашфиѐти» унинг 
«сўнгги соат»
назариясидир. Саноат 
тўнтарилиши ва машиналарнинг кириб келишига қарамасдан, ишчиларнинг иш соатлари 
ниҳоятда юқори бўлиб, шу сабабли XIX-асрнинг 30 йилларида Англияда 10 соатлик иш 
куни учун кўраш кучайиб кетди. Н.Сениор эса ўша даврда мавжуд бўлган 11.5 соатлик 
иш кунини қисқартиришнинг «иложсизлигини» назарий жиҳатдан асослашга уриниб, шу 
иш кунининг 10.5 соатида сарфланган капиталнинг қиймати янгидан вужудга келади, 
фақат охирги бир соатидагина фойда яратилади, деб уқтирди. Шу сабабли иш кунини 10 
соатгача қисқартириш фойданинг йўқ бўлиб кетишига, бу билан бирга эса ишлаб 
чиқаришни ривожлантиришга ҳар қандай қизиқишнинг йўқ бўлиб кетишига олиб борган 
бўлар эди, деб даъво қилди. Бу билан у соҳибкорларни очиқдан-очиқ ҳимоя қилади.
 
Англияда классик мактабни бошқа тарзда изоҳловчилар орасида 
Жеймс Милль 
(1773-1836) муҳим ўринни эгаллайди. Бу олимни 
Жон Сюарт Милль
ўғли билан 
адаштириб юбормаслик керак, унинг иқтисодий ғоялари ҳам қуйида кўрилади. 
«
Рикардо мактабининг таназзули
, - деб ѐзган эди К.Маркс, - 
мана шу қимсадан 
бошланади
». 
Ж.Милль қиймат, иш ҳақи ва фойдани ўзига хос йўл билан талқин этди. У 
ишчиларнинг иш ҳақини ошириш йўлидаги иқтисодий кураши ўринсизлигини иқтисодий 
жиҳатдан асосламоқчи бўлади. 
Ж.Милль капиталистнинг фойдаси билан ѐлланма ишчининг маоши ўртасидаги 
қарама-қаршиликни рад этиб, ер рентасини танқид қилган эди. У Рикардонинг рента 
тўғрисидаги назариясини давом эттириб, ер рентасининг давлат томонидан қўшиб 
олиниши, яъни ҳақиқатда ерни миллийлаштириш (национализация) қилинишини талаб 
қилиб чиқди (Совет даврини эсланг). Ж.Милль ўзининг «