“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

Т.Р.Мальтус «Нуфус қонуни»нинг математик ифодаси 
Аҳолининг ўсиши 
Геометрик прогрессия 
1,2,4,8,16,32,64, 
128 ва ҳоказо 
Тирикчилик 
воситаларининг ўсиши 
Арифметик 
прогрессия 
1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 
200 йилдан сўнг 
Аҳолининг ўсиши
256 марта 
Тирикчилик воситалари
9 марта 
300 йилдан сўнг 
Аҳолининг ўсиши
9096 марта 
Тирикчилик воситалари
13 марта 
Тирикчилик воситаларига нисбатан доимо тезроқ кўпайишга интилиши 
«
аҳолининг нуфус қонуни
»дир, бу қонун жамият пайдо бўлгандан буѐн мавжуд бўлиб, 
доим ва қудратли ҳаракатдадир. Аҳолининг ортиқча қисми зарурат туфайли очлик, 
яланғочлик ва қирилишга маҳкум этилган. 
Мальтуснинг фикрича, қашшоқликнинг асосий ва доимий сабаби, бошқариш тарзи 
ѐки мулкнинг нотекис тақсимланишига хеч ҳам боғлиқ эмас; бу жараѐн «табиий қонунлар 
ва инсоний хирс» табиатнинг ночорлиги ва инсониятнинг фавкулодда тез кўпайиши 
билан боғлиқдир. Шу сабабли халқ ўз азоб-уқубатлари учун ўзини ўзи айблаши керак». 
Уни тўғрилашга хеч қандай инқилоб ва социал ислоҳотлар ѐрдам бера олмайди. Бунда 
фақат бир тўғри йўл бор - бу аҳоли сонини қисқартириш. Ўта кўпайишнинг олдини олиш 
воситаси, чораси сифатида «аҳлоқий чидам» (камбағаллар никоҳдан ўзларини 
тийишлари, кеч турмуш қуришлари), оғир меҳнат ѐки турли бахтсизликлар (очлик, 
қашшоқлик, касаллик, эпидемия, уруш ва бошқалар) таклиф этилади. 

---

80 
Мальтуснинг фикрича, табиий биологик инстинктга кўра инсоният кўпайиш 
имкониятига эга ва доимо шунга интилади, аммо жонивор ва ўсимликлар қарама-қарши 
равишда бу жараѐнни чеклаш имконига ҳам эга бўлиб, хайвонот дунѐсидан ажралиб 
туради. Қуйидаги жадвалда ана шу имкониятлар акс этган. 
Авлодни 
Аҳолининг ўсиш потенциали