§ 2-mavzu. Yangi davrda industrial tizimning vujudga kelishi (XVIII asr)

6.2.
 
AQShning XIX asr birinchi yarmidagi iqtisodiy rivojlanishi 
Hududlarni kengayishi. Kolonial qaramlikdan endigina ozod- likka erishgan AQSh 
hukumati keng qamrovli hududlar ekspansi- yasi siyosatini amalga oshira boshladi. 
Yangi hududlar tengsiz shartnomalar, savdo bitimlari, bosib olish asosida qo'shilar edi. 
AQSh tarkibiga Luiziana (1803 y.), Florida (1819 y.) shtatlari kirdi. 
1823 y.da AQSh 
"Monro doktrinasi”n\
e'lon qildi, unga binoan Yevropa mamlakatlarining 
Amerika ishlariga aralashuvi AQShga tahdid deb qaraldi. Shu bilan AQSh Meksikaga nisbatan 
bosqin- chilik urushlarini amalga oshirish imkoniga ega bo'ldi. 
Qo'shib olish va bosib olishlar: 
•
Texas (1845), 
•
Yangi Meksika (1849), 
•
Yuqori Kaliforniya (1848), 
•
Oregon (1846). 
•
XIX asrning birinchi yarmida AQSh hududi 3,5-4 barobar kengaydi. 
Yevropadagi doimiy ravishdagi urushlar amerika kapitalizmini jadal o'sishiga sababchi 
bo'ldi. 
AQSh okean ortida bo'lganligi sababli ushbu urushlarda qat- nashmasdi, shu sababdan yirik 
harbiy xarajatlardan holi edi. 
Lekin barcha urush qatnashchilari bilan savdo-sotiq qilib daromad oldi. 
Aholi. XIX asr o'rtasiga kelib hududlar ekspansiyasi natijasida shtatlar soni 13 tadan 30 
gacha ko'paydi. 
Hududlarning kengayishi quyidagi muhim demografik o'zgarishlarga olib keldi: aholining 
tez o'sishi, aholini G'arbga faol migratsiyasi va asta-sekin urbanizatsiyasi. 
1790
y.da AQSh aholisi 3,9 mln.kishi edi. 1860 y.da esa 31,4 mln.kishi. 
Aholi sonini o'sishi ichki omillar (tabiiy o'sish) hamda tashqi omillar (immigrantlar oqimi 
va qullarni olib kelish) hisobiga amal- ga oshdi. 
AQShda katta yerlarning mavjudligi Yevropadan ko'chib kelu- vchilarni o'ziga jalb qilar 
edi. 
Demografik holatning o'zgarishi urbanizatsiyada o'z aksini topdi. Mehnat taqsimoti shahar 
aholisini o'sishiga olib keldi. 
88 
AQShning yirik shaharlari: 
Nyu-York, Sinsinnati, Filadelfiya, Chik- ago, Klivlend, Sent-
Luis. 
Qishloq xo'jaligini rivojlanishi. XIX asrning birinchi yarmida AQSh iqtisodiyotida asosiy 
tarmoq bo'lib qishloq xo'jaligi hiso- blanar edi. 
Ushbu tarmoqni rivojlantirish omillari: G'arbni mustamlaka- ga aylantirish, qullar 
mehnatidan foydalanish, rayonlarni ixtiso- slashuvi. 
Shimoli-G'arbda jo'xori yetishtirish rivojlandi. Undan tashqari ekstensiv chorvachilik 
rivojlandi. 
Ushbu hududni o'zlashtirilishi bug'doy yetishtirilishini keng tarqalishiga olib keldi. 
Indiana, Illinoys, Viskonsin shtatlari asosiy bug'doy yetishtiruvchi hududlarga aylandi. 
Shimoli-sharqdagi shtatlar intensiv qishloq xo'jaligiga ixtiso- slashib sanoat markazlarini 
xom ashyo bilan ta'minlardi. 
Janub va janubi-g'arbdagi yangi hududlar paxtachilikka ixtiso- slashib AQSh jahonda yirik 
paxta yetishtiruvchiga aylandi. 
1791
y.da jahonda paxta yetishtirishda AQSh 0,4 % ulushga ega bo'lgan bo'lsa, 1860 y.da 
66%gacha o'sdi.