Zararkunanda dasturlarning turlari

---

Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 
television texnologiyalri fakulteti 
511-21 
guruh 
talabasi 
Shavkatov Dilmurod ning Kiberhavfszlik 
fanidan 1-mustaqil ish 
Toshkent 2022. 
 
Zararkunanda dasturlarning turlari 
DILMUROD SHOVKATOV 

---

Zararkunanda dasturlarning turlari 
Viruslar, chuvalchanglar, troyanlar va boshqa zararkunandalar haqida
Kompyuter viruslari tezkor evolyutsiyalanmoqda. 
Xavfsizlik texnologiyalari bilan o‘tkir raqobat muhitida, viruslar ham o‘z 
strategiyasini o‘zgartirib, mukammallashib boryapti. Kompyuter viruslari tarixi 
qanday boshlangan edi va uning keyingi yo‘nalishi qanday bo‘ladi? Biz 
Orbita.Uz
’da Sizga shu haqida hikoya qilishga jazm qildik. 
Germaniya. Tez tibbiy yordam mashinasi Dyusseldorfdan qo‘shni shaharcha – 
Vuppertalga shoshib uchib bormoqda. Og‘ir ahvoldagi qariya bemorga zudlik bilan 
tibbiy yordam ko‘rsatilishi lozim. Vrachlar jarrohlik amaliyotini boshlashadi, lekin 
allaqachon kech bo‘lgan edi. Bemor ayol vafot etdi. 
Bu hodisaning sababi – Dyusseldorf klinikasida kerakli tibbiy jihozlar yo‘qligidan 
emas. Gap shundaki, bu voqeadan bir kun avval amalga oshirilgan xakerlar hujumi 
oqibatida, 30 ta server qatorida Dyusseldorf shahar klinikasida ham axborot tarmog‘i 
ishdan chiqqan edi va kasalxonaning barcha axborot tarmoqlari ikki hafta muddatga 
ishdan to‘xtab qolgandi. Natijada, ushbu kasalaxonada qilinishi rejalashtirilgan 
operatsiyalarni boshqa klinikalarga ko‘chirishga to‘g‘ri kelgan, bemorlarni qabul 
qilish to‘xtatilgan va umuman, kasalxona o‘z funksiyalarini bajara olmay qolgan. 
Xakerlar hujum obyektini noto‘g‘ri tanlashgan edi va keyinchalik, o‘z xatolarini 
tushungan holda, serverlardagi ma’lumotlarni tiklash kalitini ham o‘zlari taqdim 
etishgan. Lekin allaqachon kech bo‘lgandi. Shu tariqa, 2020-yilda, tarixda birinchi 
marta, kiberhujum natijasida odamning vafot etishi hodisasi ro‘y berdi. 
Kompyuterlar endi-endi paydo bo‘layotgan o‘sha 1949-yildayoq, hali kelgusida 
kompyuterlarni zararlaydigan virus dasturlarning paydo bo‘lishi haqida taxmin 
bildirgan matematik olim Jon fon Neyman ehtimol ish bu qadar jiddiylashib 
ketishini o‘ylamagan bo‘lsa ham kerak. Dasturiy kodning zararli qismiga nisbatan 
«virus» tushunchasini qo‘llagan mutaxassis Fred Koen ham ehtimol bu darajada 
yomon oqibatga olib keladigan kompyuter viruslari paydo bo‘lishini bilmagan 
bo‘lsa kerak. Aynan Fred Koen 1983-yilda ilk bora o‘z-o‘zini ko‘paytiradigan dastur 
ishlab chiqqan edi va buning uchun u atiga 8 soat vaqt sarflagan... 

---

Viruslarning kelgusidagi evolyutsiyasi qanday bo‘lishini hozir prognoz qilishning 
deyarli imkoni yo‘q. Lekin, kompyuter viruslarining shu kungacha qanday rivojlanib 
kelgani tarixini evolyutsion ko‘rib chiqish mumkin. Lekin, keling avvaliga terminlar 
bilan tanishib chiqamiz. Mutaxassis bo‘lmagan oddiy kishilar har qanday zararli 
dasturni virus deb atashadi. Mutaxassislar nazdida esa, viruslar bu – nihoyatda 
xilma-xil va juda turli tuman bo‘lgan zararkunanda dasturlarning kichik bir qismini 
tashkil etadi xolos. Qulaylik uchun biz, bunday zararkunanda dasturlarni shunchaki 
«zararkunandalar» deymiz.