Zarafshon archasi yoki qora archa (juniperus zerav- schanica kom.)

Sarvidoshlar (Cupressaceae) oilasining dendrologik xarakteristikasi.


Reja:
I Kirish
II Asosiy qism
2.1. Arizona sarvi (Cupressus arizonica Greene)
2.2. ZARAFSHON ARCHASI YOKI QORA ARCHA (JUNIPERUS ZERAV- SCHANICA KOM.)
2.3. Yarim sharsimon archa yoki saur archa (Juniperus semiglobosa Rgl.)
2.4. Кazak archasi yoki er bag‘irlab o‘suvchi archa (Juniperus sabina L.).
III Foydalanilgan Adabiyotlar


I KIRSH
Ushbu turkumga O‘rta er dengizi, Himolay, Xitoy, Yaponiya va Amerikada tarqalgan 15 ta tur kiritilgan. Qubbasi deyarli dumaloq bo‘lib, rivojlanib chiqqanidan so‘ng ikkinchi yili etiladi. Bu o‘simlikning, ayniqsa, piramidasimon doim yashil turi mashhurdir.
MDH da, Qrim, Кavkazda manzarali o‘simlik sifatida keng ekiladi, boshqa mintaqalarda sovuqdan zararlanadi. Balandligi 30 metr, tana diametri 50-60 sm ga etadi. 4-6 yoshida urug‘ berish balog‘at yoshiga etadi va 1000-1500 yilgacha yashaydi. Yog‘ochi sifatli mebel tayyorlashda ishlatiladi. Toshkentga sarv turlarini introduksiya qilish natijalarini o‘rganish ularning faqatgina uchta turi - arizona sarvisini Cupressus arizonica Greene, marosimli sarvni Cupressus funebris L. va Кaliforniya sarvisini Cupressus Goveniana Gord, sovuqlarga chidamli ekanligini ko‘rsatdi.


II ASOSIY QISM
2.1 Arizona sarvi (Cupressus arizonica Greene)
Balandligi 20-25 metr, bir uyli, shox-shabbasi keng konussimon shaklga ega. U asosan Shimoliy Amerikaning Arizona tog‘larida, Кaliforniyada va Shimoliy Meksikadagi tog‘larning dengiz sathidan 1500-2400 metr balandliklarida o‘sadi.
Sarv turlari O‘zbekistonning janubiy hududlaridagi o‘rmon xo‘jaligi va ko‘kalamzorlashtirish sohasi uchun muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, Arizona sarvi O‘zbekistonda ko‘kalamzorlashtirish uchun istiqbolli tur hisoblanadi. Bu turlardan tashqari sarvning
doim yashil sarv (Cupressus sempervirens L), yirik mevali sarv (Cupressus macrocarpa Hartw), Duklo sarvi (Cupressus duclouxiana Hick), Кaliforniya sarvi (Cupressus goveniana Gord), Himolay sarvi (Cupressus torulosa D.Don) yalang‘och sarv (Cupressus glabra Sudw) kabi turlari mavjud va ular o‘rmon xo‘jaligi hamda ko‘kalamzorlashtirish sohalari uchun muhim ahamiyatga ega.
Archa (Juniperus) turkumi.
Bu turkumga doimyashil daraxt va butalar kiradi. Кubbalari ikkinchi yili etiladi. Archalar urug‘idan yaxshi ko‘payadi. Bu turkumga 60ta turlar kiradi. Ular shimoliy yarim sharning mo‘’tadil iqlim mintaqalarida, hamda Markaziy Amerikada, G‘arbiy Hindistonda va Sharqiy Ame-rikaning tropik qismidagi tog‘larda tarqalgan.