V. V. Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 yilda o’zgarmas va 1883 yilda o’zgaruvchan tokni ta’siri yozilgan

---

15-MA’RUZA. XV bob. Elektr xavfsizligi 
Elektr tokni insonga ta’sirini XVII asrni oxirgi choragida aniqlangan. Baland 
voltli elektrkimyo kuchlanishlarini manbaini xatarliligini birinchi bo’lib 
V.V.Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 
yilda o’zgarmas va 1883 yilda o’zgaruvchan tokni ta’siri yozilgan. 
Sanoatda elektr energiyasidan keng qo’lamda foydalanish yo’lga qo’yilganligi 
sababli elektr toki tasirida ro’y berisi mumkin bo’lgan bahtsiz xodisalar va ulardan 
saqlanish muhim masalalar qatoriga kirib ormoqda. Elektr toki tasirining eng xavfli 
tomoni shundaki, bu xavfni oldinroq sezish imkoniyati yoq. 
Shuning uchun ham elektr toki xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora-tadbirlar 
belgilas, to’siq vositalari bilan taminlash, shaxsiy va jamoa muhofaza tizimlarini 
o’rnatish nihoyatda muhim. 
Umuman elektr toki tasiri faqat birgina biologik tasir bilan chegaralanib 
qolmasdan, balki elektr yoi tasiri, magnit maydoni tasiri va statik elektr tasirlariga 
bo’linadiki, bularni bilish har bi kishi uchun kerakli va zaruriy malumotlar 
jumlasiga kiradi. 
15.1 Inson tanasiga elektr tokining ta’siri
Umumiy baxtsiz xodisalar ichida, elektr tokidan jarohatlanish taxminan 5% 
tashkil qiladi. Lekin, elektr jarohatlanish ichida og’ir turli, ayniqsa o’lim bilan 
tugaydigan xodisalar 70-75% tashkil qiladi. Elektr xodisalarni asosiy soni, 
kuchlanishi 1000V gacha bo’lgan elektr uskunalarga to’g’ri keladi. Buni sababi 
kuchlanishi 1000V gacha bo’lgan elektr uskunalar keng tarqalgan bo’lib, ularni 
ishlatadigan xodimlarni elektr texnikaviy tayyorlanishi past darajada. Kuchlanish 
1000 V dan ortiq bo’lgan elektr jarohatlarni soni ancha kam, va ularga xizmat 
qiladigan xodimlar mahsus o’rgatilgan va tayyorlangan, sababli baxtsiz xodisalar 
ham deyarli kam sodir bo’ladi. 
Elektr tok ta’siri natijasida inson tanasini shikastlanishi 
elektr jarohat
deb 
ataladi. Elektr tokning xatarligi shuki, inson o’z sezguvchi organlari bilan, 
kuchlanishni bor-yo’qligini aniqlamaydi. Odam faqat elektr kuchlanish ostida 
qolgandan keyin himoyalovchi reaksiyasi kechikib ishga tushadi. 
Insonni elektr tokidan jarohatlanishi sabablari quyidagicha: izolyasiya 
qilinmagan tok o’tkazuvchi qismlarga tasodifan tegib ketishi; izolyasiyasi lat yegan 
sababi metal qismlarga tokni o’tib ketishi; kuchlanish ostida qolgan metalmas 
buyumlardan, qadamli kuchlanishdan va elektr yoyi orqali. 
Inson tanasidan o’tayotgan tok: termik, elektrolitik, biologik ta’sirini va 
mehanik jarohatlanish olishi mumkin.