V. V. Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 yilda o’zgarmas va 1883 yilda o’zgaruvchan tokni ta’siri yozilgan

I,
 = 
U
f
 
/(Ri +
 R0)
bu yerda: 
R 
-
ulangan neytralni qarshiligi. 
Yerga ulangan neytralni qarshiligiga axamiyat berilmasa 
(
R
< 100м) 
inson tanasini zanjiriga nisbatan, unda: 
I,
 = 
U
f
 / 
R, 
Bir vaqtda ikki fazaga tegib ketilsa, izolyatsiyalangan neytralga o’xshab, inson 
chiziqli kuchlanishiga duch keladi: 
I, = Uf
 / 
R, 
Avariya holatida (fazalardan biri o’zilib, yerga ulanib qolgan bo’lsa) kuchlanish 
qayta taqsimlanadi va uzilmagan fazalarini kuchlanishi yerga nisbatan tarmoqdagi 
faza kuchlanishi bilan teng bo’lmaydi . Uzilmagan fazalar biriga tegib ketish 
natijasida, inson Ui kuchlanishiga duch keladi, bu esa faza kuchlanishidan katta, 
chiziqli kuchlanishdan esa, kichik bo’ladi, 
(U
f
 
< 
u
u
 
< 
u
4
) va odam tanasidan 
o’tayotgan tok quyidagicha aniqlanadi: 
I
t
 
= 
U
u
 
/ 
R 
Demak, fazalaridan biri yerga ulanib qolgan holatida, boshqa fazaga tegib 
ketishi inson uchun xavfliroq bo’ladi, me’yoriy ishlab turgan tarmoqqa nisbatan va 
juda xavfli bir vaqtda ikki fazaga ulanib kolish. 
Uch fazali tarmoqlarga turli xil ulanib qolishni analiz natijalari quyidagicha: 
1)
Izolyatsiyalangan neytralli fazalaridan biriga tegib ketishi inson uchun 
eng havfsiz deb hisoblanadi; 
2)
Istalgan neytral rejimida fazalaridan biri o’zilib, yerga ulanib qolgan 
holatida ikkinchi fazaga ulanib qolishi xavfliroq, me’yoriy holatida ishlab turgan 
tarmoqni fazalarini biriga ulanib qolishiga nisbatan; 
3)
Inson uchun eng xavfli, istalgan neytral rejimida, bir vaqtda ikki fazaga 
ulanib qolishi. 
Uch fazali tarmoqlarda neytral holatni texnologik va havfsizlik sharoitiga qarab 
tanlab olinadi. 
Elektr uskunalarini o’rnatish qoidalari (EUU) talablariga ko’ra 1000 
V
dan ortiq kuchlanishida ikkita sxema qo’llaniladi: izolyatsiyalangan neytralli 
uch o’tkazgichli tarmoqlar va mustahkam yerga ulangan uch o’tkazgichli tarmoqlar 
agar, kuchlanish 1000 V gacha bo’lsa, izolyatsiyalangan neytralli uch o’tkazgichli 
tarmoqlar va mustahkam yerga ulangan neytralli to’rt o’tkazgichli tarmoqlar. 
Kuchlanishi 1000 V dan 35 kV gacha bo’lgan tarmoqlarda asosan 
izolyatsiyalangan yoki yoyi o’chirgich galtaklar orqali yerga ulangan neytral 
qo’llaniladi. 110 kV va undan ko’p bo’lgan kuchlanishida mustahkam yerga 
ulangan neytral qo’llaniladi. 
Kuchlanishi 1000 V gacha bo’lgan tarmoqlarda asosan to’rt o’tkazgichli 
mustahkam yerga ulangan neytral qo’llaniladi. Bu tarmoqlar me’yoriy ish holatida 

---

12
xatarli emas, izolyatsiyalangan neytralli shoxlanib ketgan tarmoqlarga nisbatan. 
Atrof muhit tabiatini mahsus sharoitlariga ko’ra elektr havfi eng yuqori bo’lgan 
shaxtalarda, karyer va qazilma boylik olinayotgan joylarda izolyatsiyalangan 
neytral qo’llaniladi. 
Bir fazali elektr tokni havfi.Bir fazali tarmoqlar va o’zgarilmas tok tarmoqlari 
yerdan izolyatsiyalangan, yerga qutb orqali ulangan yoki o’rta nuqta orqali ulangan 
bo’lishi mumkin. 
Izolyatsiyalangan tarmoqni o’tkazgichga bir qutb bilan tegib olishi, inson 
ikkinchisiga siljish tokni qarshiligi orqali “ulanib” qolgan bo’ladi. 
O’zgaruvchan tokni bir fazali tarmoqlarni uzunligi kalta bo’lgani uchun 
o’tkazgichlarni hajmini yerga nisbatan e’tibor berilmasa ham bo’ladi, o’zgarmas 
tok tarmoqlarida esa, hajm orqali siljish toki nolga teng bo’lgan sababli, hajm 
hisobga olinadi. Analizni soddalashtirish uchun siljish tokni qarshiligi ikkita 
o’tkazgichda bir xil deb olamiz, ya’ni;