Тўра Сулаймон ижодий меросида халқ мақолларининг ўрни ва диний, эртак ва афсона қаҳрамонларининг таъсири

Тўра Сулаймон ижодий меросида халқ мақолларининг ўрни ва диний, эртак ва афсона қаҳрамонларининг таъсири
Мақоллар – грамматик жиҳатдан тугалланган фикрни билдирувчи, кичик, ихчам, ўткир мазмунли, кўчма маънода ёки ҳам кўчма маънода, ҳам ўз маъносида қўлланадиган ҳикматли халқ ибораларидир¹.
Мақоллар халқнинг маданиятини, ўтмиши ва келажагини кўрсатиб берувчи ойнадир. Мақолларни, уларнинг моҳиятини шеъриятга сингдириш шоирдан катта истеъдодни талаб қилади. Т.Сулаймон шеъриятида мақоллар ҳам ўз ўрнига эга. Шеърий мисралар мақоллар орқали яна ҳам таъсирли чиқиб, шоир бу йўл орқали ўз фикрини ўқувчига яхшироқ етказишга эришади.
Шоир “Илтижо” шеърининг бир бандида “Ёлғиз отнинг чанги чиқмас, чанги чиқса ҳам донғи чиқмас” мақолидан озиқланиб, шундай ёзади:
Қилмиши қинғир зотга давр қайда, даврон қайда?
Ватангадо кимсага беминнат макон қайда?
Ёлғиз отга оламда ном қайда, нишон қайда?
Баҳор, сенсиз саҳрою тоғу тошга жон қайда?
Кетма, Баҳор, менинг боғимдан.
Бу шеърда Баҳор рамзий маънода Ватан сўзи ўрнида қўлланган. Халқни бирликка, бирдамликка чорламоқда. Юртдан йироқ кетмасликни, бирлашиб, буюк ишлар қилиш мумкинлигига ишора бор.
Шоир “Армон” шеърида “Ота юртинг – олтин бешигинг” мақолини ўринли қўллайди:
Ота юрти – олтин бешиги туриб,
Ажаб ўлан, ажаб қўшиғи туриб,
Манзилга етолмай тинкаси қуриб,
Очиқ кетар бўлди кўзларим менинг.
“Ортиқ” шеърида юқоридаги мақолнинг антоним вариантини қўллаб, бадиийлик яратган:
Она юртсиз – олтин бешиксиз зотга,
Ўз уйсиз, ўлаксиз, қўшиқсиз зотга,
Эрки йўқ, бўрки йўқ, ҳам кўшксиз зотга
Дунёда нима бор
Афғондин ортиқ...
Шоир шу ўринда оддийгина қилиб “Ватансиз” деб қўя қолмайди, мақол орқали банднинг ҳам таъсирини, ҳам бадиийлигини оширади. Т.Сулаймон мақолнинг вариантларидан ҳам унумли фойдалана олган. “Армон” шеърида мақолнинг “Ота юрт”, “Ортиқ” шеърида “Она юрт” шаклида қўллайди.
“Ўғил — уйнинг булбули, Қиз — уйнинг гули” мақолини моҳирлик билан “Ўхшар” шеърининг қуйидаги бандига сингдира олган:
Куёвга вафоли қаллиқ ярашмиш,
Тиллари шакар ҳам болли ярашмиш.
На бахтки, юзлари холли ярашмиш