Tema: Psixologiya pánlerin oqıtıwda dástúriy metodları Joba

Tema: Psixologiya pánlerin oqıtıwda dástúriy metodları


Joba :
1. Awızsha bayan metodlari
2. Mashqalalı izertlew metodları
3. Ózbetinshe islew metodları
4. Didaktik oyınlar metodı


Tayansh túsinikler: awızsha bayan metodları, mashqalalı izertlew metodları, ózbetinshe islew metodları, didaktik oyınlar metodı.

Didaktikada ele da eń tartıslı máselelerden biri tálim metodları klassifikaciyası máselesi bolıp tabıladı.

Olardı tálim dárekleri, didaktik wáziypa lar, logikalıq pikirlew formalarına qaray klassifikaciya etiw beyimligi bar. Tálim metodların klassifikaciya etıwde sol jónelislerden qaysı biri maqul? Yamasa tálim metodların klassifikaciya etiwdiń basqa kriteryaları da barma? Ádebiyatlarda «o'qitish metodlari», «o'qish metodlari» sıyaqlı terminler qollanıladı. Sonday bo'lgach, «ta'lim metodlari» sóz dizbegin isletiwge mútajlik barma? Bul bapta oqıtıw hám oqıw xızmetleriniń óz-ara tásiri kózqarasınan tálim metodları mánisi, kóriliwi hám olardan paydalanıw texnologiyası xarakterlenedi.
Tálim metodları oqıw -tárbiya procesiniń strukturalıq bólegi bolıp, olarsız tálim maqseti, wáziypa ların ámelge asırıw, oqıw materialları mazmunın ózlestiriw múmkin emes. Olarǵa kóre maǵlıwmat mazmunın ózgertiwge uyqas peneniskerlik túrleri saylanadı, tálim processinde balalardıń oqıw -biluv iskerliginiń ámel etiwi oyda sáwlelendiriw etiledi, tálim sub'ektleri-oqıtıw hám oqıw xızmetleri óz-ara muwapıqlasadı.
Tálim metodları da oqıw materialı mazmunına, sonlıqtan, balalardıń maǵlıwmatı, rawajlanıwı, tárbiyasına, sonıń menen birge, oqıtıw, oqıw xızmetleriniń bir-birine kirisiwuvi hám sol tiykarda óz-ara tásirdiń júzege shıǵıwına jónelgen. Mısalı, jańa temanı úyretiw hám úyreniw ushın sáwbet metodı saylanadı, deylik. Ol jaǵdayda shınıǵıwdıń barıwı tómendegishe kórinis penenkásip etedi.
Tálim metodları quraman oqıtıw metodları hám oqıw metodlarınan ibarat. Oqıtıwshı bilimlerdi awızsha aytsa, balalar onı tıńlaydı ; oqıtıwshı ózbetinshe jumıs tapsırsa, oqıwshılar orınlasadı. Bilimlerdi awızsha bayanlaw, ózbetinshe islew sıyaqlılar oqıtıw metodları bolıp, olar jardeminde didaktik wáziypa lar (bilimlerdi úyreniw, bekkemlew, tákirarlaw hám sh. k) sheshiledi. Sonlıqtan, oqıtıwshı social tájiriybeni jaslarǵa úyretiw mútajliginen kelip shıǵıp, óz iskerligin balalar iskerligine muwapıqlastıradı. Oqıtıwshı túsindiriwlerin tıńlaw, tapsırmalardı orınlaw sıyaqlılar oqıw metodları bolıp, olar jardeminde teoriyalıq bilimlerdi úyreniw, bilimlerdi qollanıw etiw sıyaqlı
intelektual, ámeliy tapsırmalar yechiladi. Bulardan usıdan ayqın boladı, oqıtıw hám oqıw metodları óz-ara muwapıqlasıp, tálim metodlarınıń qáliplesiwine alıp keledi. Oqıw -tárbiya processinde tálim metodlarınıń natiyjeliligin asırıw maqsetinde oqıtıw hám oqıw metodları kompleksinen paydalanıladı. Mısalı, lekciya metodı quraman o'kituvchining úyrenilayottan temanı logikalıq izbe-izlikke, awızsha bayanlawı, oqıwshılardıń bolsa oqıw materialların izbe-iz tıńlawı sıyaqlı metodlardan ibarat. Lekciya metodınan sol tártipte paydalanıw oqıtıwshınıń, oqıwshınıń da aktivligi talaplarına, sonlıqtan, tálimdiń natiyjeliligin asırıw mútajliklerine uyqas penenkelmeydi. Zero, lekciyanıń joqarıdaǵı kórinisi tek balalar yadına mólsherlengen. Lekciya da balalar yadına, da olar oylawına qaratb islengende, onıń natiyjeliligi jáne de asadı. tájiriybeli oqıtıwshılar lekciya metodınıń natiyjeliligin asırıw maqsetinde túrli variantlardan paydalanıwadı. Óz-ara tásirdi shólkemlestiriw hám basqarıw metodlaritasnifi.
Awızsha bayan metodları. Gúrriń, suwret, sáwbet, lekciya tálimdiń bilimlerdi awızsha baen qılıw metodları esaplanadi. Bul metodlar evristik sáwbetti esapqa almaǵanda, tiykarınan, oqıwshılardıń yadına qaratb shólkemlestiriledi. qurılıs tárepinen olardıń quramı birdey: oqıtıwshı túsintiredi, balalar tıńlaydı.
Gúrriń. Tálimdiń túrli buwınlarında qollanılatuǵın universal metodlardan biri gúrriń bolıp tabıladı. Gúrrińdiń bir neshe qıylı túri ámeldegi: kirisiw gúrrińi- oqıw materialın úyreniwge balalardı tayerlash maqsetinde ótkeriledi. kirisiw gúrrińi shıǵarmalar menen tanıstırıw, jańa temaǵa tiyisli faktorlardı eslew, olardı dáslepki analiz etiw menen tiyisli metod bolıp tabıladı; bayan formasındaǵı gúrriń- jańa oqıw materialın tikkeley aqıl etiw menen baylanıslı metodı esaplanadi. Bayan formasındaǵı gúrrińde oqıtıwshı oqıw materialı mazmunın túrlishe aytadı, onıń tiykarǵı hám ekinshi dárejeli qásiyetlerin anıqlama beredi; juwmaqlawshı gúrriń-odan sabaqtıń aqırında úyrenilgen temaǵa juwmaq soǵıw maqsetinde paydalanıladı.
Lekciya. Lekciya orta ulıwma bilim beriw mektepleriniń joqarı klasslarında, texnikum hám kolledjlerde, joqarı oqıw jurtlarda paydalaniletuǵın tálim metodı bolıp, ol jaǵdayda óz-ara tásir oqıtıwshınıń bayanı hám balalardıń tıńlawı, ayırım faktorlar, tiykarǵı ideya hám baylanısıwlardı jazıp alıw formasında ámel etedi. Lekciya ushın waqıt balalardıń tayarlıq dárejesi, oqıw materialı kólemine kóre belgilenedi.
Lekciya processinde oqıwshılardıń aktivligi, baslamashıları asırıw maqsetinde oqıtıwshı óz sóylewin kórgizbeli qural, sabaqlıqta berilgen faktorlar, mashqala hám tapsırmalar menen uyqaslastıradı. Lekciya processinde kórgizbe quralındaǵı faktorlardı analiz etiwge balalar dıqqatın tartıw, oqıtıwshı aytqan qaǵıyda, tariyp, anıqlıqlardı sabaq materiallarına sıyaqlıstırıw jolları menen balalar aktivligi asırıladı. SHuningdek, oqıw materialına tiyisli terminlerge túsindirme beriw, ayırım orınlarda oqıwshılardıń ózlerine juwmaq shıǵarıwdı usınıs etiw studentlerdiń oqıw -biluv iskerliginiń natiyjelili ámel etiwin támiyinleydi.
Sáwbet. Sáwbet oqıtıwshı oqıwshınıń óz-ara tásiri diolog formasında ámel etetuǵın tálim metodı bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda tema mazmunına tán, hár tárepleme oylanǵan, bir-birine baylanıslı sorawlardı qoyıw hám sorawlarǵa juwap izlew hám de juwap qaytarıw jolları menen oqıtıwshı hám oqıwshı iskerligi óz-ara muwapıqlasadı.
Sáwbet mánisi tárepinen eki túrli boladı : evristik sáwbet; katoxezistik sáwbet. Evristik sáwbet oqıwshılardıń oylawına mólsherlengen metod bolıp, ol jaǵdayda óz-ara tásir oqıtıwshı sorawları balalardıń juwapları formasında ámel etedi. Evristik sáwbet uzaq tariyxga iye bolıp, odan áyyemgi Gretsiyada Sokrat sheberona paydalanǵan.
Ol házirgi ilimiy-didaktik izertlewlerde «izlanish sáwbeti» da dep júrgizeladi. Evristik sáwbettiń qatar unamlı tárepleri ámeldegi; dóretiwshilik jol menen oqıw materialın úyreniw; ózlestiriwdiń individual xarakter kásip etiwi. Bul metoddıń unamsız tárepleri de bar. Mısalı, lekciya, gúrriń waqtın tejew kózqarasınan eń máseledor metodlar sanalsa, waqtın kóp alıwı, evristik sáwbettiń kemshiligi bolıp tabıladı.
Evristik sáwbettiń ayriqsha shólkemlestirilgen qurılısı bar. Bunı «Kóshirme gap» teması mısalında oydinlashtiramiz:
-sabaqtıń teması, maqsetin járiyalaw (balalar, házir siz bildirgi, soraw, buyrıq gáplerdiń tariypini aytıp berdińiz. Búgin «ko'chirma gap»ni úyrenemiz. Eger meniń sorawlarımdı dıqqat menen tıńlab, juwap qaytara alsangaz, búgingi temanı ǵárezsiz úyrenesiz.);-baqlaw ushın faktorlar (oqıtıwshı balalarǵa tómendegi sorawlar menen murojat etedi; búgin qanday gapni úyrenemiz? Jorańızdıń men bergen sorawǵa juwabın jazıń ).
Doskaǵa oqıwshılardan biri «Búgin kóshirme gapni úyrenemiz» gápin jazadı. Oqıtıwshı «Úlken bolǵanda kim bolıwchisiz? » sorawdı ortaǵa taslaydı. «Úlken bolǵanımda oqıtıwshı bolaman» gápi de doskaǵa jazıladı. Baqlaw ushın sóylewden tómendegishe gápler tańlap alınadı :
-Biz búgin kóshirme gapni úyrenemiz (dedi Ádil).
-Úlken bolǵanımda oqıtıwshı bolaman (dedi Nur shashıwshı ).
Ǵárezsiz juwmaqlar shıǵarıw ushın sorawlar ; Kimlerniń gápi ózgeriwsiz isletiledi, dápterlerge (doskaǵa ) jazıladı? qanday gáp dep ataladı?
-Ádil, Nur shashıwshınıń gápleri ózgeriwsiz jazıladı. Ózgeriwsiz isletilingen gáplerge kóshirme gáp dep ataladı.
-oqıtıwshı oqıwshılar shıǵarǵan juwmaqtı toldıradı, kóshirme hám avtor gápleriniń ayırmashılıqların, olardıń orınların, isletiletuǵın tinish belgilerin anıqlama beredi. Doskaǵa jazılǵan gáplerdi tómendegi formaǵa keltiredi:
«Búgin kóshirme gapni úyrenemiz»,-dedi Ádil.
«Úlken bolǵanımda oqıtıwshı bolaman»,-dedi Nur shashıwshı.
-CHiqarilgan juwmaqlardı túrli oqıw - shárayatlarına qollanıw etiw jolı menen bilimler bekkemlenedi.
Katoxezistik sáwbet oqıwshılardıń yadına, sonlıqtan, qayta eske túsiriw iskerligine qaratb ótkeriledi. Ótkeriw maqsetine kóre katoxezistik sáwbettiń tómendegishe túrleri ámeldegi:
Juwmaqlaw sáwbeti. Bunday sáwbette shınıǵıwda etilgen jumıslar boyınsha ulıwma hám juwmaqlawshı juwmaq shiǵarıladı.
Bekkemlew sáwbeti-jańa tema túsintirilgandan keyin ótkeriledi, keyininen jańa tema intelektual hám ámeliy tapsırmalar atqarıladı.
Tákirarlaw sáwbeti-eki yamasa odan artıq tema boyınsha ótkeriledi. Tákirarlaw jolı menen ilmiy tájriybeler rawajlanıwlastırıladı. Ulıwmalastıratuǵın sáwbet-úlken bólim ótilgennen keyin, oqıw basında, aqırında shólkemlestiriledi.
Kirisiw sáwbeti-jańa temanı úyreniwden aldın ótkeriledi. Qadaǵalaw sáwbet-bilimlerdi sınap kóriw maqsetinde shólkemlestiriledi.
Bilimlerdi awızsha bayanlaw metodları, evristik sáwbetti esapqa alǵanda, tiykarınan, yadqa, sonlıqtan, oqıwshılardıń qayta eslew iskerligine qaratb shólkemlestiriledi. Gúrriń, suwret, lekciya, sáwbet metodlarınıń hálsiz tárepi de sonda. Olardıń hálsiz táreplerin saplastırıw, oqıwshılardı tálim procesiniń aktiv sub'ektine aylandırıw ushın tómendegi xoshametlentiretuǵın metodlardan paydalanıladı :
1. Qızıqlı oqıw jaǵdayları jaratıw -qızıqlı oqıw jaǵdayları balalarda túrli emotsiyalarni oyatadı. Fizikadan «Fizika hám turmıs», «Erteklerde fizika», ximiyada «Káramatız káramatlar», matematikadan «Qızıqlı matematika», «Ájayıp nomerler», «Sırlı nomerler»ga tiyisli faktorlardı, hádiyselerdi tálimge alıp kirisiw balalarda bilimlerdiń qızıǵıwshılıqların asıradı.
2. Kórkem, ilimiy-kópshilikke arnalǵan, tariyxıy dóretpelerden alınǵan faktorlardı keltiriw, olardı analiz etiw de tálim processinde oqıwshılardıń aktivligin asıradı.
3. Lekciya, gúrriń, suwret, sáwbet processinde analogiya metodınan paydalanıw. Mısalı, fizikadan ul'trabinafsha nurlar (quyash nurınıń jeti qıylı elementten ibaratlıǵı ), lokatsiya hádiysesin jarǵanat mısalında anıqlama beriw, balalarda oqıw pánine, úyrenilip atırǵan temaǵa qızıǵıwshılıqtı asıradı.
4. Pán tariyxında ekskursiya da balalardıń oqıw -biluv iskerligi natiyjeliligin asırıw quralı esaplanadi. Ana tilinen utyug, karandash sıyaqlı sózlerdiń ózbek tilinen orıs penentiline o'gganligi, tamasha (tóbeden asıp qaraw ), keńes (úlken palaw) sózleriniń mánisin anıqlama beriw, balalar aktivligin asıradı.
5. Kúndelik turmısda qatnasıw etiw jolı menen ónim etilgen tájiriybe hám ilimiy bilimlerdi óz-ara salıstırıwlaw da balalarda oqıw biluv iskerligine háwesti asıradı. SHunday etip, bilimlerdi awızsha bayan qılıw, metodları menen xoshametlentiretuǵın metodardan parallel paydalanıw oqıw tárbiya jumıslarınıń natiyjeliligin asıradı.
Kórgizbeli metodlar. Kórgizbelilik didaktikada eń tiykarǵı qaǵıyda bolıp, onıń járdeminde ko'ruv oqıwı hám oylaw óz-ara uyqaslasadı. Kórgizbeli metodlarning' tómendegishe túrleri ámeldegi:
Illyustratsiya metodı awızsha bayanlaa turıp, súwretler, sızılmalar, kesteler, doska daǵı jazıwlarǵa dıqqattı tartıw.
Demonstratsiya metodı -kinoapparat, LETI sıyaqlı texnikalıq qurallar tiykarında, sonıń menen birge, televizor esittiriwlerinen, videotasvirdardan paydalanıp, kinolentalarni, túrli suwretlerdi kórsetip beredi.
Tábiy kórgizbeler-zatlardıń ózi, predmetler, túrli jonivorlarning mulyajlarini kórsetiw. Kórgizbeli metodlar esitiw hám kóriw oqıwların óz-ara uyqaslastırıw quralı esaplanadı. SHu sebepli olardan bilimlerdi awızsha bayanlaw metodları menen qasında paydalanshp tálimdiń natiyjeliligin asıradı.
Mashqalalı izertlew metodları. Mashqalalı izertlew túrindegi metodlar oqıwshılardıń oylawına, sonlıqtan, olardıń dóretiwshilik iskerligine jónelgen tálim metodı bolıp tabıladı. Bul metodlar tiykarında oqıw -tárbiya jumısları islengende oqıtıwshı hám oqıwshılardıń óz-ara tásiri tómendegishe ulıwma kóriniske iye boladı. Mashqalalı izertlew metodları da mektep tájiriybesinde sap halda qollanilmaydi. Mashqalalardi qoyıw, olardı túsindirme berip atır sáwbet, gúrrińden de paydalanıladı. SHuningdek, lekciya oqıp turǵan waqıtta túrli oqıw tapsırmaları, máseleler de sheshiledi. Kórgizbe qurallar jardeminde balalarǵa eksperemental (sınaq ) tapsırmalar beriledi. Áne usılarǵa kóre mashqalalı -izertlew metodlarınıń tómendegi túrleri parıq etedi.
Mashqalalı gúrriń-úyrenilip atırǵan tema sheńberinde gúrriń basında, gúrriń dawamında, gúrriń aqırında balalar aldına máseleler qoyıp, olardıń temaǵa qızıǵıwshılıqların asırıw jolı bolıp tabıladı.
Mashqalalı lekciya -bayanattan aldın oqıwshılardı temaǵa qızıqtırıw maqsetinde yamasa lekciya aqırında oqıwshılar aldına máseleler qoyıw jolı menen tálim maqsetine erisiw bolıp tabıladı. Oqıw materialınıń tiykarǵı bólegin lekciya jardeminde, salıstırǵanda ańsat bólegin tapsırmalardı orınlaw, mashqalalardi qoyıw jolı menen de úyrense boladı.
Keyingi payıtlarda mekteplerde mashqalalı ámeliy jumıslar, mısalı, optikalıqadan laboratorıya jumısı, ilimiy izertlew jumısları (tariyxıy materiallardı klassifikaciya etiw, ol yamasa bul geografiyalıq rayonǵa tábiy hám ekonomikalıq geografiya kózqarasınan klassifikaciya jazıw ) keń orın olmoqtsa. Bular balalarbop eksperemental (sınaq ) izertlew metodları bolıp tabıladı. Usıdan ayqın boladı, mashqalalı -izertlew metodları bilimlerdi awızsha bayanlaw, kórgizbeli metodlar menen birge qosıp alıp barılǵanda oqıw -tárbiya procesiniń natiyjeliligin jáne de asıradı.
Ózbetinshe islew metodları
Ózbetinshe jumıslar tálimdiń túrli gruppaları, cikllerinde, sabaqtıń barlıq basqıshlarında ótkeriletuǵın, oqıtıwshınıń tikkeley qatnasıwisiz, biraq onıń kórsetpeleri, baslıqlıǵında atqarılatuǵın intelektual hám ámeliy tapsırmalar bolıp tabıladı. Házirgi waqıtta ózbetinshe jumıslardıń tómendegi túrlerinen paydalanıladı.
Sabaqlıqtaǵı qaǵıydalar hám tariypler ústinde ózbetinshe islew: sabaqlıqtaǵı qaǵıyda hám tariypni oqıw hám olarǵa tiyisli faktorlardı ajıratıw ; oqıtıwshı bergen, oqıtıwshı tapsırig'iga kóre toplaǵan faktorlardı analiz etiw hám juwmaq shıǵarshy; sabaqlıqtıń ayırım betlarini tańlap oqıw hám sol bilimlerden ámeliyatda paydalanıw yo'lllari tuwrısında qısqasha esabat tayarlaw ; qaǵıyda, tariyplerdi logikalıq bólimlerge ajıratıw hám terminlerge túsindirme jazıw ; sabaqlıq, oqıw qóllanbalardı hám qosımsha ádebiyatlardan úyrenilgen tema sheńberinde faktor toplaw ; lekciya, gúrriń, sáwbet waqtında oqıtıwshı shıǵarǵan juwmaqlardı sabaqlıqtaǵı qaǵıyda, tariyp anıqlıqlarına sıyaqlıstırıw.
Sabaqlıqtaǵı ámeliy materiallar ústinde ózbetinshe islew: sabaqlıqtaǵı shınıǵıw, mısal hám máseleler variantlar tiykarında jarıslasıp orınlaw ; sabaqlıqtaǵı ámeliy materiallar tiykarında túrli diogramma, keste, sızılmalar tayarlaw ; laboratorıya shınıǵıwların ótkeriw rejesiii dúziw.
Shınıǵıwlarda túrli ózbetinshe jumıslardı orınlaw balalarda ǵárezsizlikti tárbiyalaydı. Ǵárezsizlik bolsa jeke sapa esaplanadı. Ózbetinshe islew metodlarınan paydalanıwda qatar qaǵıydalarǵa ámel etiledi; oqıwshılardı ózbetinshe islewge tayarlaw ; ózbetinshe jumıslardıń túsinikli bolıwı ; ózbetinshe jumıs ushın jetkilikli waqıt ajıratıw ; ózbetinshe jumıs nátiyjesin tekseriw.
Didaktik oyınlar metodı.
Keyingi jıllarda aldıńǵı oqıtıwshılar tájiriybesinde didaktik oyınlardan tálim metodları retinde paydalanıw ádet tusini aparıp atır. Didaktik oyınlardıń natiyjeliligi sonda, olar jardeminde oqıw -tárbiya jumısları turmısqa jaqınlastırıladı, sonıń menen birge, olardıń hár birinde bilimlerdi awızsha bayanlaw, kórgizbeli, ámeliy metodlardıń elementleri qollanıladı. SHu qásiyetlerine kóre didaktik oyınlar sintetik xarakterge iye. Olardıń tómendegishe túrleri ámeldegi:
Simulyativ oyın -tálimdi turmısda bolıp ótkeni social waqıyalarǵa teńlestiriw, olarǵa salıstırıw etip shólkemlestiriw hám basqarıw metodı bolıp tabıladı. Bul oyınnan tariyx, geografiya sabaqlarında ónimli paydalanıladı ; bir oqıtıwshı Ámir Temur, basqası Boyazid, qalǵanları sarkardalar, askarlar rolida qatnasadı, sol jol menen tálim bolıp ótken tariyxıy waqıyaǵa salıstırıw etip shólkemlestiriledi.
Simulyativ oyınlardıń bir kórinisi instsenirovka (rolǵa ajıratıp oqıw ) metodı bolıp tabıladı. Baslanǵısh klaslarda kórkem mantlar, joqarı klaslarda shıǵarmalardı rolǵa ajıratıp o'qtish dástúrı mekteplerimiz tájiriybesinde uzaq tariyxga iye. Ádebiyat oqıtıwshıları «Túye menen botalaq« shıǵarmasın oqıtǵanda bir oqıwshı jazıwshı ekinshi oqıwshı túye, úshinshisi bolsa botalaq sózlerin oqıp tálimde qatnasıwadı.
Situativ oyınlar da az-azdan mektep tájiriybesinde óz ornın aparıp atır. Qonaq kútiw, keseldi emlew, satıp alıw sıyaqlı túrli haetiy jaǵdaylar mánisinen kelip shıǵıp, tálimdi shólkemlestiriw hám basqarıw situativ oyınlar taypasına kiredi.