O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
O’rta maxsus kasb –hunar ta’limi markazi
Sirdaryo viloyati o’rta maxsus kasb –hunar ta’limi boshqarmasi
Boyovut agrosanoat kasb – hunar kolleji
Mavzu : Arxivator dasturlari bilan ishlash
Bajaruvchi : “304” guruh o’quvchisi Allayorov Said Ahmad
Loyiha rahbari : ______ Yuldashev. J
(imzo) (ismi-familiyasi)
Taqrizchi : _____________ Rahimov. J
(imzo) (ismi-familiyasi)
2
Reja:
I. Kirish.
1. Arxivlash dasturi haqida.
II. Asosiy qism.
1.Fayllarni arxivlash.
2.Arxivlangan fayllarni tekshirish.
3.Arxiv fayl mundarijasini ko`rish.
III. Хulosa.
1.Ko`p tomli arxivlarni ochish.
3
Kirish.
Insoniyat turmush tarzining rivojlanishi yangi – yangi kashfiyotlarning
yaratilishiga sabab bo`lmoqda. Inson yangilik yaratish jarayonida har xil
to`siqlarga duch keladi va shu to`siqlarni yengib o`tish mobaynida yana
yangi ixtirolar vujudga kelaveradi. Lekin hayot tajribalaridan ma`lumki,
ko`pincha yangi kashfiyot ma`lum bir muammoni hal qilish jarayonida
yuzaga keladi .
Biz kompyuterning yaratilishini XX asrning buyuk kashfiyotlardan
biri desak yanglishmaymiz. Davr talabiga ko`ra bugunga kelib kompyuter
texnologiyasi juda rivojlanib ketdi. Ma`lumotlarni boshqarish, ayniqsa
hozirgi kunda muhum axamiyat kasb etmoqda. Ma`lumotlarni boshqarish
tizimlariga bo`lgan talab kun sayin ortib bormoqda . Katta hajmdagi
ma`lumotlar bazasi va axborotlar ustida ishlashga to`g`ri kelyapti.
Jamiyat taroqqiyotida yuz berayotgan jadal o`zgarishlar uning bir
qismi bo`lgan informatika soxasiga ham o`z ta`sirini ko`rsatmoqda. Bu
ta`sir shunchalik kuchliki, axborot texnologiyalarida bo`layotgan
o`zgarishlar yillar ichida emas, balki oylar ichida o`zgarib va boyib
bormoqda.
Malumki, kompyuterlarda o`zaro ma`lumotlar almashinuvi qulaylashtirish
maqsadida turli xil hajmdagi disketalardan foydalaniladi. Lekin ba`zan
shu disketalar ham kattaroq hajmdagi ma`lumotlarni o`zida sig`dirolmaydi
va ma`lumot almashinuvi jarayonida yetarli muommolar tug`diradi.
Bundan tashqari , kompyuterni ishlatish jarayonida magnit diskka ko`p
bor murojat bo`lishi natijasida daskdagi axborotlar ishdan chiqishi
mumkin.
Shular va shu kabi boshqa muommolarni bartaraf qilish maqsadida
kompyuter texnologiyasiga arxivlash degan yangi usul kiritiladi.
(Arxuvlash – ko`rsatilgan fayllarni siqib umumiy bitta nom bilan saqlash.
4
Shundan so`ng turli xil sabablarga ko`ra magnit diskdagi axborotlarning
ishdan chiqishi va yo`qolib ketishi unchalik xavf tug`dirmay qoldi
va eng asosiysi kompyuter texnikasi uchun muhumligi jihatidan birinchi
o`rinda turadigan ,, xotiradan joy egallash” masalasiga bir muncha
erkinlik berildi. Dastlab , bir marta yaratilib olinganidan keyin unung
ustida ko`p ishlanadi va natijada arxivlashning bir qancha turlari
vujudga keladi. DOS operatsion tizimi ostida ishlaydigan ARJ, PKZIP,
PKUNZIP, RAR arxivatorlari yaratiladi. Fayl yoki fayllar arxivlanganda
arxiv fayli hosil bo`ladi va ularda arxivning mundarujasini tashkil etadi.
Arxiv mundarijasida arxivda qaysi fayllar borligi haqida ma’lumot olish
mumkin. Arxiv mundarijasida arxivdagi har bir fayl uchun quydagi
ma’lumot lar saqlanadi.
Fayl nomi
Fayl saqlangan katalog haqida ma’lumot
Faylning oxirgi modifikatsiyasining kuni va vaqti.
Diskdagi va arxivdagi faylning uzunligi.
Arxivdagi har bir faylni davriy nazorat qilish uchun maxsus
kod. Bu kod arxivni butunligini tekshirish uchun foydalaniladi.
5
Nazariy qism
Fayllarni arxivlash.
Arxivlash jarayonida fayllar siqiladi. Shuning uchun ham arxivlashda
siqish darajasi tushunchasi kiritilgan. Arxivlashda siqish darajasi deganda ,
faylning siqilgandan keyingi hajmining ( uzunligining ) boshlang`ich
hajmiga nisbatiga aytiladi. Masalan , faylning boshlang`ich hajmi 100 kb
bo`lib , uning siqilgandan keyingi hajmi 10 kb bo`lsa , ARJ arxivatori
siqish darajasini 10% deb ( boshlang`ich hajmining necha foiz
qolganligini) PKZIP arxivatori esa 90% deb ( boshlang`ich hajmining necha
foizga qisqarganligi) ko`rsatiladi.
Arxivlovchi fayllarning hozirgi kunda eng ommobop , qulay va ko`p
ishlatiladigan turlaridan biri bu DOS operatsion tizimi ostida ishlaydigan
ARJ arxivatoridir.
Fayllarni arxivlash bilan ARJ dasturi misolida tanishib chiqamiz. MATN
katalogidagi fayllani arxivlash lozim bo`lsa ,
Arj a matn
ko`rinishida buyruq beriladi.
Bu yerda arj arxivlash dasturining nomi , a – (qo`shimcha
qilmoq) so`zidan olingan arxivni tuzish yoki movjud arxivga fayllarni
qo`shimcha qilish amalini anglatuvchi ko`rsatma , matn esa hosil
qilinadigan arxiv faylining nomi. Mazkur buyruq berilgandan so`ng
fayllarni arxivga joylashtirish boshlanadi va bunda har bir faylining
nomi hamda uning siqilish foizi ko`rsatib boriladi. Dastur ishi
tugagandan so`ng , katalogdagi barcha fayllarni o`z ichiga olgan matn
.arj arxiv fayli hosil bo`ladi.(Fayl nomidagi arj kengaytmani arxivlash
dasturining o`zi qo`shadi.)
Mazkur buyruq L. Narc arxivlash dasturi uchun
L . Narc a matn.
6
ko`rinisida, PKZIP arxivlash dasturi uchun
Pkzip a m
ko`rinishoda bo`ladi. Buyruqlar mos ravishda matn .lzh va matn .zip
fayllarini hosil qiladi. Joriy katalogdagi fayllarni bir buyruq yordamida
boshqa katalog yoki boshqa diskka arxivlash ham mumkin. Buning
uchun buyruq ko`rinishi quydagicha bo`ladi:
Arj a c :\ archive \ matn yoki arj a a: matn
Birinchi buyruq matn. Arj faylini C diskdagi ARCHIVE katologida,
ikkinchi buyruq katologida hosil qiladi.
Arxivdagi fayllarning yangiroq versiyasi ustiga eskiroq versiyani
yozmaslik uchun arxivniyangilash amali mavjud.
Bu maqsadda
arj u matn
ko`kinishidagi buyruqlardan foydaliniladi. U harfi update ( << обнoвитъ>> -
yangilash ) so`zidan olingan bo`lib, buyruqning bajarilishida matn. arj fayliga
katalogdagi unda yo`q bo`lgan fayllar va yangiroq versiyasi mavjud bo`lgan
fayllar qo`shiladi. Fayllar versiyasining yangiligi ular diskka saqlangan vaqt
bo`yicha aniqlanadi. ( Bu bompyuterlarda vaqtni to`g`ri o`rnatishni taqazo
etadi.)
Arxiv fayli ichidagi ma`lumotlarni yo`qotgan holda katalogdagi barcha
fayllarni arxivga jaylashtirish ham mumkin. Bundan buyruq
Arj m matn
ko`rinishida bo`ladi.
Yudoyidagi buyruqlar kiritilgach, ular ko`satilgan amallarni bajarishga
kirishadilar. Ekranda arxivga kiritilayotgan fayllar nomlari tasvirlanadi. Har
bir faylni << siqishda >> faylning qayta ishalgan foizi va bu jarayonni
ko`rsatuvchi gorizantal chiziqcha hosil bo`ladi. Faylni arxivlash tugatilgach,
uning qarshisida siqilish darajasi haqida habar chiqadi. Shuni ta`kidlash
kerakki ARJ va PKZIP dasturlari siqilish darajasi haqidagi xabarni
fayllar arxivdan ketma-ket chiqariladi va joriy katalogga yoziladi.
7
Koppyuter xotirasidagi ma`lumotlarning ko`payib ketishi turli
muammolarni keltirib chiqaradi. Ma`lumotlar hajm jihatidan kichraytirish
uchun arxivlash dasturlaridan foydalanish mumkin. Arxivlash natijasida bir
nechta fayl, hatto kataloglar siqilgan holda bir faylga birlashtiriladi, arxiv
faylni ochish natijasida ular o`z holatiga qaytariladi.
Masalan, dastlabki fayl 10 marta << siqilsa >> ARJ dasturi ishi
tugagach 10 % ni ( << siqilgan >> fayl uzunligining fayl uzunligiga
nisbati ), PKZIP esa 90 % ni ( faylni arxivga joylashtirishda necha foizga
<< siqilishini >> ) ko`rsatadi.
Arxivni ochish, ya`ni undagi fayllarni ochish uchun yuqoridagi
buyruqda a harfi o`rniga e ( << extrost >> so`zidan olingan - < извлечь > -
chiqarish ) harfi qo`yiladi.
Arj e matn yoki шаге e matn yoki pkunzir matn
Arxivlarni ochishda faqat oxirgi buyruqda PKZIP o`rniga PKUNZIP
dasturi bajarilishini ko`rish mumkin.
Maskur buyruqlarning bajarilishida qirqib arxivlash, arxiv fayllarni
birlashtirish, arxiv fayllar mundarijasini ko`rish, arxivlash dasturisiz
ochiladigan arxiv fayllarni hosil qilish bilan tanishiladi.
Arxivlash dasturlari
Arxivlash dasturlari - diskda joyni tejash maqsadida fayllar hajmini
kichraytirishga imkon beruvchi dasturlar. Ular turlicha ko`rinishda
ishlatilsada, ishlash tamoyili bir xil: fayllarda aynan takrorlanadigan o`rinlar
mavjud bo`lib, ularni diskda to`liq saqlash mumkin emas. Arxivlash
dasturlarining vazifasi takrorlanadigan shunday bo`laklarni topib, ularning
o`rniga boshqa biror ma`lumotni yozish hamda ularning ketma – ketligini
aniq ko`rsatishdan iboratdir. Bundan ko`rinadiki, turli fayllar uchun
ularning siqilganlik darajasi turlicha bo`ladi. Masalan, matn yozilgan
8
fayllar 2 martagacha siqilsa, rasmlarni ta`svirlovchi fayllar 4 hatto 5
martagacha siqiladi.
Arxivlash dasturlarining bir necha turlari mavjud. Ular qo`llaniladigan
usullar arxivni ochish tezligini va egn asosiysi ish samaradorligi bilan bir-
biridan farq qiladi. Arxivlash dasturlaridan yetarli darajada tez va yaxshi
ishlaydiganlari PKZIP, LHARC, ARJ, RAR dasturlaridir.
Arxiv fayllar yagona birlashtirilgan bir yoki bir necha faylning
siqilgan holdagi ko`rinishi bo`lib , undan kerakli hollarda fayllarni
dastlabki ko`rinishida chiqarib olish mumkin. Arxiv fayli undagi fayllar
nomlarini ko`rsatuvchi mundarejaga ega bo`ladi. Arxivda joylashgan har
bir fayl haqida ma’lumot beruvchi mundarejada quydagilar joylashgan
bo`ladi:
Fayl nomi ;
Fayl joylashgan katalog haqida ma’lumot;
Fayl o`zgartirilganligini ko`rsatuvchi sana va vaqt ;
Faylning diskdagi , arxivdagi o`lchami va parametrlari ;
PKIZIP / PKUNZIP va ARJ dasturlari arxiv fayllarining nomlari , odatda
quyidagi kengaytmalarga ega bo`ladi :
ZIP- PKZIP \ PKUNZIP dasturlari arxiv fayllari uchun: ARJ-
RAR dasturi arxiv fayllari uchun :
Fayllarni arxivlash va arxiv fayllarni ochish.
Fayllarni arxivlash bilar ARJ dasturi misolida tanishib chiqamiz.Agar
MATN katalogidagi fayllarini arxivlash lozim bo`lsa,
Arj a matn
ko`rinishida buyruq beriladi.
Bu yerda arj arxivlash dasturining nomi, a - << add >> ( qo`shimcha
qilmoq) so`zidan olingan arxivni tuzish yoki mavjud arxivga fayllarni
qo`shimcha qilish amalini anglatuvchi ko`rsatma matn esa hosil qilinadigan
9
arxiv faylining nomi. Maskur buyruq berilgandan so`ng fayllarni arxivga
joylashtirish boshlanadi va bunda har bir faylning nomi hamda uning
siqilish foizi ko`rsatib boriladi. Dastur ishi tugagandan so`ng, katalogdagi
bacha fayllarni o`z ichiga olgan mant.arj arxiv fayli hosil bo`ladi. ( Fayl
nomidagi arj kengaytmani arxivlash dasturining o`zi qo`shadi. )
Maskur buyruq L Harc arxivlash dasturi uchun
L Narc a matn
ko`rinishida PKZIP arxivlash dasturi uchun
Pkzip - a matn
ko`rinishida bo`ladi. Buyruqlar mas ravishda matn.lzh va matn. Zip fayllarni
hosil qiladi.
Joriy katalogdagi fayllarni bir buyruq yordamida boshqa katalog yoki
boshqa diskka arxivlash ham mumkin. Buning uchun buyruq ko`rinishi
quyidagicha bo`ladi:
Arj a c :\ archive \ matn yoki arj a a: matn
`Birinchi buyruq matn . arj faylini C diskdagi ARCHIVE katalogida,
ikkinchi buyruq A diskning bosh katalogida hosil qiladi.
Arxivdagi fayllarning yangiroq versitasini yozmaslik uchun
arxivni yangilash amali mavjud. Shu maqsadda
arj u matn
ko`rinishidagi buyruqdan foydalaniladi. U harfi uptate ( << обновить >> -
yangilash ) so`zidan olingan bo`lib, buyruqning bajarilishida matn . arj
fayliga katalogdagi unda yo`q bo`lgan fayllar va yangiroq versiyasi
mavjud bo`lan fayllar qo`shiladi. Fayllar versiyasining yangilini ular diskka
saqlangan vaqt bo`yicha aniqlanadi. ( Bu kompyuterni vaqtni to`g`ri o`rnatishni
taqazo etadi.)
Arxiv fayl ichidagi ma`lumotlarni yo`qotgan xolda katalogdagi barcha
fayllarni arxivga joylashtirish ham mumkin. Bunda buyruq
Arj m matn
ko`rinishida bo`ladi.
10
Yuqoridagi buyruqlar kiritilgach, ular ko`rsatilgan amallarni bajarishga
kirishadilar. Ekranda arxivga kiritilayotgan fayllar nomlari tasvirlanadi. Har
bir faylni << siqilishda >> faylning qayta ishlangan foizi yoki bu jarayonni
ko`rsatuvchi gorizantal chiziqcha hosil bo`ladi. Faylni arxivlash tugatilgach,
uning qarshisida siqilish haqidagi xabar chiqariladi. Shuni takidlash kerakki ,
ARJ va PKZIP dasturlari siqilish darajasi haqidagi xabarni turli xlida
ko`rsatadi. Masalan, agar ( dasturni ) dastlabki faylni 10 marta << siqilsa >>
ARJ dasturi ishi tugagach 10 % ni (<< siqilgan >> fayl uzunlining fayl
uzunligiga nisbati ), PKIZIP esa 90 % ni ( faylni arxivga joylashtirishda necha
foizga << siqilishini >> ko`rsatadi.
Afxivni ochish , ya`ni undagi fayllarni olish uchun yuqoridagi
buyruqda a harfi o`rniga e ( << extrost >> so`zidan olingan - << извлечь
>> - chiqarish ) harfi qo`yiladi.
Arj e matn yoki шаге e matn yoki pkunzir matn
Arxivlarni ochishda faqat oxirgi buyruqda PKZIP o`rniga PKUNZIP
dasturi bajarilishini ko`rish mumkin.
Maskur buyruqlarning bajarilishida fayllar arxivdan ketma-ket chiqariladi va
joriy katalogga yoziladi. Navbatdagi biror faylni arxivdan chiqarishda
maskur katalogda shu nomdagi fayl mavjud bo`lsa, kompyuter << Eski
faylning ustiga yozaymi? >> deb so`raydi. Agar savolga Y ( Yes ) deb
javob berilsa, eski fayl o`rniga yangisini yozadi, aks holda << Arxivdan
chiqarilayotgan faylga yangi nom berish kerakmi? >> deb so`raydi. Kerak
bo`lsa, qanday nom berilishi ham ko`rsatiladi.
arj e matn – u
Buyrug`i yordamida maskur katalogda bo`lmagan va yangiroq versiyasi
( saqlangan vaqti bo`yicha ) mavjud bo`lgan fayllar arxivdan chiqariladi.
Bunda yangilanadigan fayllarning har birida eskisining o`rniga yozish
mumkinligi yoki nom bilan yozilishi kerakligi haqida yoziladi.
11
Katalogda mavjud eski versiyadagi fayllarni arxivdagi yangi
versiyasi bilan kompyuterning so`rovsiz almashtirish ham mumkin. Bu
maqsadda buyruq ko`rinishi quyidagicha beriladi:
arj e matn – u – y
Boshqa catalog yoki diskda bo`lgan arxiv fayllarni ochib, undagi fayllarni
ochib, undagi fayllarni boshqa catalog yoki diskka joylashtirish mumkin.
Buning uchun arxiv fayl joylashgan va undagi fayl joylashishi lozim
bo`lgan o`rin buyruqda to`liq ko`rsatiladi.
Masalan: arj c a: \ matn . arj c: \ archive
Bo`laklarga bo`lib va qirqib arxivlash
Ba`zida fayllar siqilganda ham diskka sig`maydi. Bunday hollarda
katalogdagi / йу // а / Т ? Z bo`laklarga bo`lib arxivlash ham mumkin.
Masalan: katalogdagi bitta mavzu. txt faylini arxivlash uchun buyrug`i:
arj a mant mavzu. txt
ko`rinishida ikkita – mavzu l. txt va mavzu 2. txt fayllarini arxivlash
uchun buyruqni arj a mant mavzu l. txt mavzu 2. txt ko`rinishida,
umuman bir nechta faylni arxivlash uchun ularni buyruqda bo`sh joylar
bilan ajratib ko`rsatish lozim.
Bir xil masalan, txt kengaytmali fayllarni arxivlash uchun esa buyruq
arj a matn * . txt
ko`rinishida bo`lishi lozim.
Fayllarni qirqib arxivlash imkoniyatidan ham foydalanish mumkin.
Faraz qilaylik, MAVZULAR katalogidagi fayllarni diskka arxiv fayl
sifatidayozish kerak. Buning uchun
arj a – va a:/ matn
buyrug`i beriladi. Bunda –va paramerti bo`laklab arxivlashni bildiradi va
buyruqning bajarilishi jarayonida disk to`lsa, arxivlash dasturi bu haqida
xabar beradi hamda navbatdagi diskni qo`yishni so`raydi. Katalogdagi
12
barcha fayllar arxivlangandan so`ng disk yurituvchiga qo`yilgan har bir
diskda arxiv fayllar hosil bo`ladi. Ularning nomlari 1-diskda matn. arj,
keyingi disklarda matn . a 00 matn. a 01 matn. a 02 va hakazo
ko`rinishda bo`ladi. Bir necha diskka bo`laklab arxivlangan yuqoridagi
arxiv fayllarni C diskdagi MAVZULAR katalogiga ochib joylashtirish
uchun mant. arj fayli joylashgan 1-diskdan quyidagi buyruq
arj e - v matn . arj c: / mavzular
Diskdagi arxiv fayl to`liq ochib bo`lingandan so`ng arxivlash dasturi
keyingi diskni qo`yishni va << Y >> harfini bosishni so`raydi. Shu
tartibda barcha diskdagi arxiv fayllar ochiladi. Mobodo bir diskdan keyin
qaysi disk qo`yilishini eslay olmasangiz, arxivlash dasturi boshqa diskni
qo`yishni o`zi talab qiladi, ya`ni ketma – ketlikni o`zi aniqlaydi. Katalogda
bir nechta arxiv fayl mavjud bo`sa, fayllarni birlashtirish mummkin.
Masalan, ikkita matn 1 arj va matn 2 arj fayllarni birlashtirish uchun
buyruq
arj j matn 1 matn z
ko`rinishda beriladi. Bunda matn 1.arj fayliga matn 1.arj fayli qo`shimcha
qilinadi. Shuningdek, bir arxiv faylni tuzib, unga bir nechta arxiv faylni
birlashtirish mumkin. Masalan,
Do'stlaringiz bilan baham: |