Оралиқ ёпмалар ва том ёпмаларида учрайдиган дефектлар, шикастланиш ва деформация турлари, уларнинг келиб чикиш сабаблари ва аниқлаш усуллари
Бинонинг умрбоқийлиги ва эксплуатация сифати кўп жиҳатдан унинг том қопламаси, ёмғиргарчилик сувларидан сақланиш тизимининг мукаммаллиги унинг иссиқлик ва сув ўтказувчанлигига ҳамда намликка бардошлилигига боғлиқдир. Том қопламасининг ишончлилиги ва умрбоқийлиги унинг ҳимоя қатламига ва қатламнинг қанчалик сифатли бажарилганлигига, булардан ташқари, фойдаланиш жараёнида таъмирлаш ишларининг ўз вақтида олиб борилганлигига боғлиқдир.
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, бино конструкциялари ичида том қопламаси жуда мураккаб шароитда ишлайди. У қуёш радиацияси таъсирига, ҳароратнинг катта диапазонда ўзгаришига, ёмғир, қор, турли агрессив муҳит ва механик таъсирларга учрайди.
Чордоқли томларнинг афзаллиги уларнинг нишаби катталигидадир. Бундан ташқари, бундай томларда ташқи сувларни қочириш жуда қулай. Уларнинг камчилиги - қурилиш материалларини кўп талаб этиши бўлиб, томнинг ўзи алоҳидаги конструктив тизим ҳисобланади. Ишончлилик назариясига кўра конструкцияда бирикмалар қанча кўп бўлса, унинг ишончлилиги шунча камаяди. Бу борада чордоқсиз текис том конструктив жиҳатдан ишончли том қопламаси ҳисобланади. Маълумки, чордоқсиз томларнинг шамоллатиладиган ва шамоллатилмайдиган турлари мавжуд. Шамоллатилмайдиган том қопламасининг асосий камчилиги шундан иборатки, иситиш қатламининг пастдан буғизоляцияси билан, юқори томондан эса бир ёки бир неча қават рубероид қопламаси билан чегараланганлигидир [3]. Тажрибалар шуни кўрсатадики, бундай турдаги томларда иситиш қатламидаги бошланғич намлик эксплуатация жараёнида жуда секинлик билан камаяди.
Иситиш қатламидаги намликнинг йуқолиши томдаги рубероидларнинг қаватлари сонига боғлиқ. Кузатувлар шуни кўрсатадики, иситиш қатлами сифатида қўлланилган керамзитбетонда намликнинг 20% дан 4 %гача камайиши учун бир қаватли рубероидли том қопламасида 10 йил, 4 қаватли рубероидли қоплама шароитида эса 20 йил вақт зарур бўлар экан [3].
Демак, қаватлараро ёпманинг шикастланиши мутаҳкамликнинг камайиши, ёриқбардошлилик, деформациянинг ривожланиши, товушдан ҳимоянинг бузилиши ва ҳ.к.ларга олиб келса, чордоқ ва ертўла ёпмаларининг шикастланиши ташқи сувларнинг ўтиши ва музлашига олиб келади.
Ёпма конструкцияларидаги дефектларга қуйидагилар киради:
1. Ортиқча юкланиш ёки хавфли таъсирлар натижасида юк кўтариш қобилиятининг камайиши.
2. Бикрликнинг камайишидан ёки плитанинг кўринмас дефектларидан дарак берувчи эгилиш. Эгилиш сабабларини аниқлаш учун унинг солқилиги ўлчанади, ёриқларнинг кенглиги ва йўналиши аниқланади, ишчи арматураларнинг ҳолати ва бетонниг мустаҳкамлиги ўрганилади, ортиқча юкланишни аниқлаш мақсадида плитанинг устки қисмлари текширилади. Эгилиш динамикасини ўрганиш мақсадида ҳар 6 ойда текширув ишлари такрорланади.
3. Ёриқлар пайдо бўлиши. Кенглиги 0.3мм дан ортиқ бўлган ёриқлар, айниқса юқори намликка эга хоналарда, бетон ва арматуранинг ҳолатига қараб баҳоланади ҳамда уларнинг келиб чиқиш сабаблари аниқланиди.
4. Ёриқларнинг пайдо бўлиши ёки товушдан ҳимоя қатламининг бузилиши натижасида товушдан ҳимоя кўрсаткичининг пасайиши. Кўзатув-текширув ишларида дефектли конструкцияларни товушдан ҳимояланиш кўрстакичи бўйича зарбий товуш билан текширилади.
5. Том ёпмасининг музлаши ва сув ўтказиши. Бевосита кузатув ёрдамида нишабликлар ўлчанади, иссиқликни сақлаш қатламининг қалинлиги, зичлиги ва намлиги ўлчаш ёрдамида аниқланади.
Шу билан бирга темирбетон ораёпма плиталарда ёриқлар туфайли ҳимоя қатлами емирилиши, арматура занглаши, бетон мойга бўкиб қолиши мумкин. Темирбетон плиталарда қуйидаги деффектлар ва шикастланиш турлари кўпроқ учрайди:
Чўзилиш зонасида нормал ва қия ёриқлар пайдо бўлиши. Бунинг сабаби - юкларнинг ортиб кетиши, бетон мустаҳкамлигининг етарли бўлмаганлиги ва арматуранинг коррозиясидир.
