Olingan natijalardan asosiy sistemadagi

---

255
[
]
0
2
,
1
6
,
0
2
6
4
4
2
=
−
⋅
⋅
=
Δ
EI
M
ga teng. 
Olingan natijalardan asosiy sistemadagi 
X
1
va 
X
2
kuchlar qo‘yilgan 
nuqtalarning vertikal va gorizontal ko‘chishlari nolga tengligi (yoki 
nolga yaqinligi) ko‘rinib turibdi. Bu to‘la yuklanishdagi asosiy sistema 
deformatsiyasi berilgan sistema deformatsiyasi bilan bir xilligi, ya’ni 
masala to‘g‘ri yechilganligini isbotlaydi. 
Shunday 
qilib, 
masala 
to‘g‘ri yechilganini deformatsion tekshirish 
uchun 
M 
epyurasini birlik kuch epyuralari bilan ko‘paytirish kerak ekan. 
Ko‘paytirish natijasi nolga yaqin bo‘lishi lozim. 
6- §. Yopiq konturli sistemalar hisobi 
 
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilganidek, har bir sharnirsiz yopiq kontur 
statik noaniqlik darajasi 3 ga teng bo‘ladi (10.13-rasm). 
10.13-rasm. Statik noaniq yopiq konturli sistemalar: 
a), b), d) statik noaniqlik darajasi 3 ga teng; e), f) statik noaniqlik darajasi 6 ga 
teng. 
Mos ravishda (10.1) ifodaga asosan 
a
sxema statik noaniqlik 
darajasi 3 ga, 
d
sxemaniki 3 ga, 
e, f-
sxemalarniki esa 6 ga teng, chunki 
sxemada 2 ta kontur mavjud. Asosiy sistemani hosil qilish uchun yopiq 
konturni ichki kuchlarni aniqlashdagi kabi (I-bob, 3
-§ 
ga qarang) 
kesamiz. Bu holda o‘tkazilgan ko‘ndalang kesim qirqimi ikkala 
tomonida hosil bo‘luvchi 3 ta ichki kuchlar noma’lum hisoblanadi 
(10.14-rasm). Shu sababli sistema ichki tomondan statik noaniq bo‘ladi. 
O‘tkazilgan ko‘ndalang kesim qirqimi ikkala tomonidan hosil bo‘luvchi 
ichki kuchlar juftlari o‘zaro teng va qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan. 

---

256
10.14-rasm. Asosiy sistemani tanlash: 
a), b), d) statik noaniqlik darajasi 3 ga teng; e), f) statik noaniqlik darajasi 6 ga 
teng. 
Asosiy sistema deformatsiyasining berilgan sistema 
deformatsiyasidan farqi shundaki, berilgan sistemada qirqim ichki 
tomonida joylashgan ko‘ndalang kesimlar o‘zaro ko‘chishlari nolga 
teng. 
Noma’lum ichki kuchlar kattaliklari deformatsiya shartini 
bajarishini ta’minlashi lozim (10.15-rasm). 
,
gor
А
gor
А
ver
А
ver
А
1
1
,
Δ
=
Δ
Δ
=
Δ
10.15-rasm. Vertikal va gorizontal ko‘chishlar hamda burchak 
deformatsiya. 
Ichki tomondan statik noaniq sistema kanonik tenglamalari tuzilish 
jihatidan (10.5) tenglamaga o‘xshaydi, ammo har bir qatori boshqa fizik 
ma’noni anglatadi, ko‘ndalang kesim qirqimi ikkala tomonidagi 
noma’lum ichki kuchlar qo‘yilgan nuqtalarning o‘zaro ko‘chishi nolga 
teng. Bu holda sistema deformatsiyalanish davrida 
A
va 
A
1
nuqtalarning 
absolyut ko‘chishlari nolga teng bo‘lmasligi ham mumkin. Mor-

---

257
Vereshchagin usuli bilan ikki nuqta o‘zaro ko‘chishini aniqlashda bu 
nuqtalarni miqdor jihatidan teng, yo‘nalishi qarama-qarshi birlik kuchlar 
bilan yuklasak (IX-bob, 3