Olingan natijalardan asosiy sistemadagi

-§
ga qarang) ichki tomondan statik noaniq 
sistemalar hisobi X-bob, 4
-§ 
da bayon etilgan usuldan farq qilmaydi. 
Asosiy sistemani tanlashda berk konturda o‘tkazilayotgan qirqimni 
asosiy sistema simmetrik holda qoladigan qilib olinishi hisoblashlarni 
osonlashtiradi. Misol tariqasida 10.16-rasmda keltirilgan sistemani 
hisoblashni ko‘raylik. 
10.16-rasm.
Taqsimlangan yuk qo‘yilgan simmetrik rama. 
Statik noaniqlik darajasi n
=
3·1–2·0–0
=
3 ga teng. Asosiy sistemani 
2 ta variantda tuzamiz (10.17-rasm). 
Kanonik tenglamalar ko‘rinishi 
X
1
δ
11
+X
2
δ
12
+X
3
δ
13
+
Δ
1P 
=
0 
X
1 
δ
21
+X
2
δ
22
+X
3
δ
23
+
Δ
2P
=
0 
X
I 
δ
31
+X
2
δ
32
+X
3
δ
33
+
Δ
3P
=
0 
10.17-rasm. Asosiy sistemalarning ko‘rinishlari. 
Birlik kuch va tashqi yuk epyuralarini asosiy sistema birinchi 
(10.18-rasm) va ikkinchi (10.19-rasm) variantlari uchun quramiz. 

---

258
I variant
10.18-rasm. Birlik va tashqi kuch ta’siridan qurilgan epyuralar. 
II variant
Asosiy sistema birinchi variantida kanonik tenglamalar sistemasiga 
kiruvchi ko‘chishlarni hech biri nolga teng emas. Ikkinchi variantda 
berilgan sistema simmetrikligi saqlab qolingani uchun 
X
1
=1, X
2
=1, M
P
epyuralari ham simmetrik va 
X
3
=1 epyurasi qiya simmetrik bo‘ladi. 
Simmetrik va qiya simmetrik epyuralar ko‘paytmasi nolga tengligi oldin 
aytilgan edi. 
10.19-rasm. II-variant uchun qurilgan birlik va tashqi kuch epyuralari. 
Mos 
ravishda 
δ
13
=
δ
31
=
δ
23
=δ
32
=
Δ
3P
=
0
Kanonik tenglamalar sistemasi ikkiga ajraladi 
X
1 
δ
11
+
X
2
δ
12
+
Δ
1P
=
0 
X
1 
δ
21
+
X
2
δ
22
+
Δ
2P
=
0 
X
3
δ
3
=
0 
Tenglamalar sistemasi anchagina soddalashdi. Uchinchi 
tenglamada
δ
33 
≠
0 bo‘lgani uchun 
X
3
=
0 ga teng. 
Bundan yuk simmetrik bo‘lganda qiya simmetrik noma’lumlar 
nolga teng degan xulosa chiqarish mumkin. 

---

259
Vereshchagin usuli bilan epyuralarni ko‘paytirib, tenglamaga 
kiruvchi ko‘chishlarni topamiz. Epyuralar simmetrikligi sababli uning 
(simmetriya o‘qiga nisbatan) bitta yarmini ko‘paytirish kifoya. 
δ
11
=
EI
2
1
1
⋅
⋅
+
EI
3
1
1
⋅
⋅
=
EI
5
;
δ
12
=
δ
21
=
EI
2
1
3
3
⋅
⋅
=
EI
5
,
4
; 
δ
22
=
EI
3
3
3
3
⋅
⋅
=