mustaqil ish Potok: oel004 Bajardi: Jafarov Shohjahon Bobir o’g’li Tekshirdi: Parpieva M. Toshkent 2022 Mavzu: “it-tadbirkorlikni tashkil qilishning hususiyatlari” mavzusiga keys-stadi tayyorlash case

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Biznes jarayonlarini boshqarish fanidan

3-Mustaqil ish

Potok: OEL004

Bajardi: Jafarov Shohjahon Bobir o’g’li
Tekshirdi: Parpieva M.

Toshkent 2022

Mavzu: “IT-tadbirkorlikni tashkil qilishning hususiyatlari” mavzusiga keys-stadi tayyorlash
1) case: IT-tadbirkorlik mazmun va mohiyati.
So‘nggi yillarda jahonda Internet tarmog‘i yordamida amalga oshiriladigan IT tadbirkorlikni jadal rivojlantirilishi kuzatilmoqda. Ma’lumki, IT tadbirkorlik (E-Commerce) Internet-texnologiyalar yordamida hamda bevosita Internet tarmog‘i yordamida amalga oshiriladi. “E” – bu electronic (elektron) bo‘lib, lotin tilida tezkor degani.
“E” – bu economica, ingliz tilida tejamkor degani.
“E” – bu extendent business, ya’ni chegarasi yo‘q biznesdegani.
SHunday qilib, IT tadbirkorlik – bu chegarasi yo‘q bo‘lgan biznesning tezkor va tejamkor turi, degan xulosaga kelish mumkin.
Internet tushunchasining turli ta’riflari mavjud.
“Internet” – bu firmalar va tashqi dunyo o‘rtasida ma’lumot almashinuvining eng arzon va samarali usuli hisoblangan kompyuter tarmoqlar tizimidir¹. Bu holda tizimining korporativ maqsadga yo‘naltirilganligiga urg‘u berilgan. Mazkur ta’rifni foydalanuvchi nuqtai nazaridan quyidagicha keltirish mumkin:
Internet – bu multimedia, gipermatn (o‘zaro giper bog‘langan betlar yig‘indisi), mijoz – server, brandmauer yordamida ma’lumotni himoya qilish kabi zamonaviy texnologiyalar majmuidan foydalanishning real imkoniyatidir.
Internetning eng muhim xususiyatlariga quyidagilar kiradi: vaqtga bog‘lanmaganligi (ma’lumot resurslari har kuni 24 soat mobaynida butun yil davomida foydalanish uchun qulay), foydalanuvchining manziliga bog‘lanmaganligi (geografik olislik ahamiyatga ega emas); integratsiyalashuv (Internet tarmog‘ida alohida komponentlar va servislar o‘zaro bog‘langanligi).
O‘zbekiston Internet tarmog‘idan foydalanish orqali biznes faoliyati rivojlanishining dastlabki bosqichida turibdi. SHu bilan birga ushbu jarayon boshlangan. Internetdan foydalanuvchilar soni sezilarli darajada o‘sishi kuzatilmoqda.
Hozirgi paytda Respublikamizda IT tadbirkorlikning predmetini asosan kitoblar, audio hamda videokassetalar va xizmatlarning ba’zi turlari tashkil qiladi.
Qayd etilgan tovarlar tanlovi ularni xaridorga etkazish nisbatan osonligi bilan izohlanadi. Bu esa respublikada yaxshi rivojlanmagan transport infratuzilmasi uchun ayniqsa muhimdir.
2) case: Davlat tomonidan tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash siyosati
Ekspert ma’lumotlarmga ko‘ra O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsayotgan elektron magazinlar soni 100 taga yaqin. Ularning 70 foizi Toshkentda joylashgan. Ushbu magazinlarda chop etilgan nashrlarning elektron versiyalarini sotib olish, kitoblar, musiqa hamda video-kompakt disklar, kompyuter o‘yinlari, tibbiy maqsaddagi tovarlar va xizmatlar, videomahsulot montaji uchun uskunalar hamda dasturiy ta’minotni, san’at asarlarini sotib olish mumkin. Maxsuslashtirilgan elektron magazinlaridan tashqari, tovarlarni keng assortimentini taklif etadigan savdo uylari ham mavjud (avtomobil ehtiyot qismlari, kompyuterlar va maishiy texnika, xo‘jalik tovarlari, qurilish materiallari, ofis mebeli, antikvariat va h. k.). Internet yordamida shuningdek moliya, ishga yollash, turizm sohasida fond, rielterlik, kompyuter va boshqa bozorlarida ishlaydigan firmalarning turli xil xizmatlaridan foydalanish mumkin. Misol tarikasida biz www.korzinka.uz oziq ovqat maxsulotlari uchun mo‘ljallangan elektron magazin, www.yarmarka.uz esa texnika maxsulotlarini sotib olish uchun mo‘ljallangan elektron magazinlarni aytib o‘tishimiz mumkin. O‘zbekistonda IT tadbirkorlik hali Internet orqali amalga oshiriladigan oldi-sotdi harakatlari hamda ishbilarmon bitimlarini imzolashning keng tarqalgan shakliga aylanganicha yo‘q. Bugungi kunda O‘zbekiston IT tadbirkorlik tizimi infratuzilmasi elementlarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish borasida rivojlangan mamlakatlardan sezilarli darajada orqada qolmoqda. Milliy iqtisodiyotning etarli darajada rivojlanmaganligi sababli O‘zbekiston jahonda yangi iqtisodiy tartibni shakllantirishda juda kam ishtirok etmoqda. Uning asosini esa eng yangi axborot texnologiyalari, global telekommunikatsiya tarmog‘i tashkil qiladi.
IT tadbirkorlikni rivojlantirishda bugungi kunda O‘zbekistonda bir qator muammolar mavjud. Bular:
- respublika to‘lov tizimlarini xorijiy to‘lov tizimlarini bilan uyg‘unlikda qo‘llash bo‘yicha amaliy tavsiyalar yo‘qligi;
- IT tadbirkorlik tizimlarining zamonaviy infratuzilmasini yaratishda davlat tomonidan kerakli va keng miqyosdagi qo‘llab-quvvatlashni cheklanganligi;
- IT tadbirkorlik qatnashchilari o‘rtasida ma’lumot almashish xavfsizligini yuqori darajasini ta’minlashning imkoni yo‘qligi.
- intellektual mulkka huquqlarni samarali himoya qilishni ta’minlash muammosi hal etilmaganligi; bu ayniqsa elektron usul bilan tarqatilishi mumkin bo‘lgan tovarlarga tegishlidir;
- ochiq tarmoqlarda elektron biznesni amalga oshirishni kerakli maxfiyligi hamda xavfsizligini kafolatlaydigan ishonchli mexanizmlar ishlab chiqilmaganligi;
- IT tadbirkorlik tizimida samarali ishlay oladigan malakali mutaxassislarni etishmasligi (O‘zbekiston oliygohlarida biznes sohasi mutaxassislarini tayyorlash asosan savdoni olib borishning an’anaviy shakllariga mo‘ljallangan);
- IT tadbirkorlik qatnashchilari salohiyatli xaridorlarning ko‘pchilik qismi talablariga javob beradigan tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan narhlar tizimiga tayanmasligi;
- IT tadbirkorlik qatnashchilarining o‘zaro munosabatlarini tartibga soladigan huquqiy bazaning nomukammalligi;
- Internet-kompaniyalari (jumladan elektron magazinlar)ni tashkil qilish va amal qilishining iqtisodiy samaradorligini to‘g‘ri baholashga xizmat qiladigan maxsus metodikalar yo‘qligi;
- IT tadbirkorlik tizimlarini rivojlantirish sur’atlari yuqori bo‘lmagani sababli qo‘shimcha ish o‘rinlarini tashkil qilish imkoniyati cheklanganligi.